Over aanklagen, kort op de bal spelen, grenzen verleggen en de klik ...

niet zo dat schools onderwijs altijd en overal de meeste
geschikte of de enige weg is om kennis, vaardigheden
en waarden te verwerven.
Het meeste leren is in feite alledaags en praktisch
van aard. Het benadrukt directe ervaring in uiteenlopende
concrete levensdomeinen. Het leren in
levensechte situaties verloopt doorgaans impliciet en
stilzwijgend, hoewel het zich soms bewust of opzettelijk
kan voltrekken. Wat moet worden geleerd, is veelal
ingegeven door de omstandigheden zelf, gebeurt al
doende, op grond van al of niet toevallige ontdekkingen
enzovoort. Er is geen stel van expliciete regels dat
vooraf aangeeft wat moet worden bereikt en hoe dat
stap voor stap moet gebeuren. Dat neemt niet weg dat
individuen of groepen ervoor kunnen kiezen iets te
leren dat ze nuttig, interessant of noodzakelijk vinden.
2.1.2 vormen van leren
In de vakliteratuur zijn verschillende manieren aan
te treffen om soorten of vormen van leren te onder-
scheiden. We bekijken er hierna vier, te weten:
- het model van formaliteit/informaliteit volgens
Livingstone
- het leervormenmodel van Simons
- het leerpatronenmodel van Vermunt
- het model van leren/werken (werkplekleren, apprenticeship).
Deze modellen zal ik verderop in 2.1.3 als toetssteen
gebruiken om vormen van leren die het voortraject
kenmerken wat nader te duiden. Daarnaast werp ik
in deze rubriek ook nog een blik op apprenticeship (de
leertijd of het leerling-gezel-meester systeem) als oorspronkelijke
manier van werkplekleren.
a) Het model van formaliteit/informaliteit
Een begrippenschema dat in het kader van het Europese
beleid veelvuldig wordt gehanteerd, onderscheidt
formeel, niet-formeel en informeel leren (Vanhoren
2002; De Rick et al. 2006). Dit model onderscheidt dus
vormen van leren op grond van hun graad van (in)
formaliteit (Colley et al. 2003).
De neiging bestaat daarbij wel eens om formeel
en informeel leren als twee fundamenteel verschil-
Over aanklampen, kOrt Op de bal spelen, grenzen verleggen en de klik maken…
lende vormen van leren te zien (De Rick et al. 2006:
40). Belangrijk hierbij is te onthouden dat formeel en
informeel leren twee uitersten zijn op een continuüm,
alsook dat de graad van (in)formaliteit niet strikt met
een context is verbonden. Dat laatste wil zeggen dat
informeel leren kan plaatsvinden in formele leersituaties
(bijvoorbeeld de school) – en vice versa.
Informeel leren onderscheidt zich van formeel leren
door de afwezigheid van een van tevoren vastliggend
leerplan. Informeel leren is elke activiteit die begrip,
kennis of vaardigheid nastreeft en die plaatsvindt in
afwezigheid van extern opgelegde curriculummaatstaven
(leerdoelen, leerinhouden, leeruitkomsten)
(Livingstone 2006; vgl. Marsick & Watkins 2001).
Informeel leren kan zich in elke context voordoen
buiten de voorgeschreven curricula van onderwijsinstellingen.
Informeel leren vindt vooral plaats in
werkomgevingen, in de media, vriendengroepen,
familie, religieuze groeperingen, vrijwilligerswerk,
buurtverenigingen, sportclubs, politieke partijen…
(Schugurensky 2006: 165). Dit is een relevant onderscheid
want vele zaken die jongeren leren op school die
geen deel uitmaken van het voorgeschreven curriculum,
in interacties tussen leraren en jongeren of tussen
jongeren onderling, kunnen als informeel leren worden
beschouwd (idem).
De basisbegrippen voor informeel leren (bijvoorbeeld
doelen, inhouden, manieren en processen van
verwerving, duur, evaluatie van uitkomsten, toepassingen)
worden bepaald door de individuen en groepen
die in informeel leren betrokken zijn. Informeel leren,
zowel zelfgestuurd als gezamenlijk, wordt op eigen
initiatief gedaan.
Binnen informeel leren kan men een verdere opdeling
maken in zelfgestuurd leren, incidenteel (terloops)
leren en socialisatie. Zelfgestuurd leren gebeurt zowel
intentioneel als bewust. Het is intentioneel omdat het
individu de bedoeling heeft zelf iets te leren voordat
het leerproces begint. Het is bewust in die zin dat het
individu beseft dat het iets heeft geleerd. Incidenteel leren
is niet intentioneel maar verloopt bewust. Terloopse
leerervaringen vinden plaats wanneer de lerende geen
voorafgaande bedoeling had om iets uit die ervaring
te leren, maar hij of zij gewaar wordt dat leren heeft
plaatsgevonden. Socialisatie is intentioneel noch be-
15