Dromen - Jeugdboekenweek

vergetelheid en troost in de drank. Ook al omdat Berlioz’ hartstochtelijke
aard hem ondertussen in de armen van de zangeres Marie Recio had
gedreven – hoewel hij vond dat ze een lelijke stem had. Hij verliet
Harriet maar bleef wel voor haar zorgen, ook toen ze gedurende de vier
laatste jaren van haar leven verlamd was en niet meer kon spreken.
Harriet Smithson stierf op 3 maart 1854, 54 jaar oud. En zo kwam een
eind aan een van de meest tot de verbeelding sprekende liefdesaffaires
uit de muziekgeschiedenis, een liefdesrelatie die een absoluut meesterwerk
heeft opgeleverd.
De Symphonie Fantastique is een van die werken die zoveel jaren later nog
altijd een schok veroorzaken (wat niet hetzelfde is als shockeren). Een
schok, door die intense emotionaliteit en de verregaande amoureuze
biecht, zeer actueel in deze tijden van emocratie. Een schok door de
drugsdroom waarbinnen hij dagdroomt en hallucineert. Maar bovenal
een schok omdat de symfonie ingaat tegen het klassieke evenwicht,
tegen voor de hand liggende welluidendheid, tegen absolute muziek.
Hoe Berlioz in het laatste deel de nachtmerrie gedurende tien minuten
laat voortwoeden en muzikaal gestalte geeft is ongeëvenaard. En wat hij
hier aan nieuwe klanken uit een symfonisch orkest haalt! Strijkers
krassen en schuren, houten instrumenten schreeuwen, kopers keffen en
blaffen, het slagwerk beukt en bonst. De symfonie eindigt met het geloei
van de monsters dat in een oorverdovende stampede verdwijnt en laat de
hedendaagse luisteraar nog altijd met verstomming achter.
Dromerijen
Van een heel andere orde, zowel muzikaal als inhoudelijk, zijn de
‘Träumereien’ die Richard Strauss (1864–1949) in enkele van zijn
liederen verwerkte. Naast opera’s en symfonische gedichten heeft Strauss
letterlijk zijn hele leven lang liederen geschreven, zo’n tweehonderd in
totaal.Van de liederen die hij op zijn zesde schreef voor zijn tante
Johanna tot de ‘Vier letzte Lieder’ waarmee hij in zijn voorlaatste levensjaar
afscheid nam. Enkele van zijn beste liederen heeft hij geschreven
voor zijn vrouw, de zangeres Pauline de Ahna, zoals de superbe ‘4 Lieder
opus 27’ die hij haar op hun trouwdag schonk. Nog aan de vooravond
van het huwelijk, op een moment dat een aanstaande bruidegom zich
realiseert dat hij nog passende sokken moet kopen, schreef hij voor haar
het gepassioneerde lied ‘Cäcilie’. In dat lied droomt hij van zijn nakend
huwelijksgeluk: ‘Wenn du es wußtest, Was träumen heißt von
brennenden Küssen…’ (‘Wist je maar wat het betekent te dromen van
vurige kussen…’). Een gelukkig gezinsleven zou hem ook later tot
schitterende liederen bewegen, met ‘Wiegelied’ uit 1899 als sprekend
voorbeeld. Zoals het een wiegenlied past schreef Strauss hier een
eenvoudige, maar prachtige melodie die, boven continu doorlopende
arpeggio’s, sereniteit koppelt aan een lyrische sensualiteit. De melodie
mag dan wel eenvoudig klinken, althans in een goede uitvoering, maar
ze is allerminst gemakkelijk te zingen. De lang uitgesponnen cantilenes
vergen een goede adembeheersing en komen alleen bij een uitgekiend
tempo tot hun recht. Strauss bedoelde het lied voor stem en piano maar
bewerkte het een jaar later voor stem en orkest. Zijn vrouw Pauline heeft
het lied vele keren uitgevoerd. De gevoelige, maar nooit sentimentele
tekst van Richard Dehmel spreekt over de vele dromen die een moeder
haar kind toewenst:
Träume, träume, du mein süßes Leben,
Von dem Himmel, der die Blumen bringt.
Blüten schimmerln da, die leben
Von dem Lied, das deine Mutter singt.
Träume, träume, Knosper meiner Sorgen,
Von dem Tage, da die Blume sproß;
Von dem hellen Blütenmorgen,
Da dein Seelchen sich der Welt erschloß.
Träume, träume, Blüte meiner Liebe,
Von der stillen, von der heilgen Nacht,
Da die Blumen seiner Liebe
Diese Welt zum Himmel mir gemacht.
Maar misschien wel zijn allermooiste liederen schreef Strauss in de
laatste, droevige jaren van zijn leven toen hij samen met zijn vrouw in
een zelfgekozen ballingschap in Zwitserland verbleef en wachtte op zijn
denazificatie. In die deprimerende situatie trof hem het gedicht ‘Im
Abendrot’ van Joseph Eichendorff, over een oud koppel dat een zonsondergang
bekijkt en zich afvraagt: ‘Is dit misschien de dood?’
Hij herkende er zijn eigen situatie in en zette het gedicht op muziek.
Kort nadien voegde hij daar nog drie gedichten van Herman Hesse aan
toe (‘Frühling’, ‘September’ en ‘Beim Schlafengehen’). Samen werden ze
postuum gebundeld tot ‘Vier letzte Lieder’. In de muziekliteratuur is dit
misschien wel het ontroerendste en, bovenal, meest hoopgevende
afscheid van een leven. Want na een bijzonder rijk gevuld en succesrijk
leven bleef de vijfentachtigjarige Strauss aan dromen vasthouden. In drie
van de ‘Vier letzte Lieder’ valt het woord ‘Traum’.
Honderd en één jaar geleden schreef Sigmund Freud Die Traumdeutung, het
boek waarin hij ‘de droom voorstelt als de onbewuste manifestatie van
een diep verdrongen verlangen.’ Als eerbetoon aan Freud heb ik mijn
diepe tegenzin overwonnen en mijn droom voorgelegd aan de
Vereniging voor de Studie van de Dromen, op het internet een zeldzaam
‘Centraal Bureau voor Dromen’ dat voor droomuitlegging geen geld
vraagt (www.vsd.cistron.nl/droomvragen.html). Ik ben benieuwd…
Luistersuggesties
Muziek kan veel doelen dienen en wordt dan ook vaak oneigenlijk
gebruikt. Niet alleen op de manier waarop Bo Derek in Ten het tempo
bepaalt op de ‘Bolero’ van Ravel, maar ook om de stilte te verjagen of als
vehikel om op weg te dromen, iets waar de platenmarkt gretig op
inspeelt met cd’s als ‘Sensual classics’, ‘Over 75 minutes of musical
passion’ of compilaties van populaire adagio’s als ‘Droom-cd’. Klassiek
om bij weg te dromen, voorzien van een dromerige cover (genre weids
natuurzicht, kaarslicht of vrouwelijk schoon bij het haardvuur). Maar
muziek bestaat pas ten volle in het oor van de luisteraar. Muziek is een
hoorfenomeen dat langs auditieve weg actief dient geconsumeerd te
worden. En omdat muziek er niet is om over te praten of te schrijven
maar om gehoord te worden volgen hieronder aanbevolen opnames van
de besproken werken.
Bohuslav MARTINU, Juliette ou le Clé des Songes
Nationaal Theater van Praag o.l.v. Jaroslav Krombholc/(Supraphon 10
8176-2 613)
Orchestre Lyrique de la R.T.F. o.l.v. Charles Bruck/(Le Chant du Monde
278995.96)
Op de cd-markt zijn slechts twee oude opnamen te vinden, een
Tsjechische uit 1965 en een Franse uit 1962. Dat de opera niet vaak
uitgevoerd wordt, is deels te wijten aan het uitgebreide orkest en het
12