Dromen - Jeugdboekenweek

Alice zelf raakt even in paniek wanneer in het tweede deel, Through the
looking glass, Tweedledum haar zegt dat ze alleen maar bestaat in de droom
van de Rode Koning, terwijl Alice, net zoals de lezer ‘weet’ dat zij het is
die van de Rode Koning droomt.Verwarrend en beangstigend: Alice
maant Tweedledum aan om wat zachter te praten of hij maakt de Rode
Koning nog wakker. ‘‘Well, it’s no use your talking about waking him’,
said Tweedledum, ‘when you’re only one of the things in his dream.You
know very well you’re not real.’ – ‘I am real!’ said Alice, and began to
cry. – ‘You won’t make yourself a bit reallier by crying,’ Tweedledee
remarked: ‘there’s nothing to cry about.’ – ‘If I wasn’t real’, Alice said –
half-laughing through her tears, it all seemed so ridiculous – ‘I shouldn’t
be able to cry.’ – ‘I hope you don’t suppose those are real tears?’
Tweedledum interrupted in a tone of great contempt.’ En dan schudt
Alice de paniek af en wordt ze weer praktisch.
Grote mensen gaan er doorgaans prat op dat ze het onderscheid kunnen
maken tussen droom en werkelijkheid. Maar is dat wel zo? Plato
beschreef al hoe Socrates beredeneerde dat we nooit zeker kunnen zijn
hoe echt onze werkelijkheid is en hoe ‘onecht’ onze dromen zijn.
Wereldverbeteraars
Hoe echt of onecht, hoe mogelijk of onmogelijk. Nog een soort dromen
zijn die van de wereldverbeteraars, de visionairen. Mary Shelleys
Frankenstein is een boek dat bulkt van de dromers. En vaak met desastreuze
gevolgen.
Walton Saville, de zeeman die Victor Frankenstein vindt in Rusland, waar
hij achter zijn creatie aan zit om hem te vernietigen, wordt, net zoals
Victor Frankenstein voortgedreven door een droom. Saville werd
geïnspireerd door de boeken over grote ontdekkingsreizigers. Als kind
wilde hij al niets liever dan in hun voetsporen treden. Dat mocht niet
van zijn vader. Hij verbeet zijn teleurstelling en dacht er even over om
schrijver te worden. Toen hij daar het talent niet voor bleek te hebben,
was dat even zwaar slikken. Weer een droom de mist in. Door
omstandigheden slaagt hij er dan toch in zijn jongensdroom te
verwezenlijken en ontdekkingsreiziger te worden en op een van die
tochten leert hij dus Victor Frankenstein kennen. Frankenstein wilde de
pijn van het verlies van een geliefd persoon voorgoed de wereld
uithelpen door mensen weer tot leven te kunnen wekken. Hij creëerde
een monster.Victors droom doodt wat Victor het liefst is.Victor, door
scha en schande geleerd, waarschuwt Walton dan ook zijn droom niet
ten koste van om het even wat na te jagen. Want een droom kan je boven
het hoofd groeien.
‘…nothing contributes so much to tranquillise the mind as a steady
purpose – a point on which the soul may fix its intellectual eye. This
expedition has been the favourite dream of my early years. I have read
with ardour the accounts of the various voyages which have been made
in the prospect of arriving at the North Pacific Ocean through the seas
which surround the pole.You may remember that a history of all the
voyages made for purposes of discovery composed the whole of our
good Uncle Thomas’s library. My education was neglected, yet I was
passionately fond of reading. These volumes were my study day and
night, and my familiarity with them increased that regret which I had
felt, as a child, on learning that my father’s dying injunction had
forbidden my uncle to allow me to embark in a seafaring life. These
visions faded when I perused, for the first time, those poets whose
effusions entranced my soul and lifted it to heaven. I also became a poet
and for one year lived in a Paradise of my own creation; I imagined that
I also might obtain a niche in the temple where the names of Homer
and Shakespeare are consecrated.You are well acquainted with my failure
an how heavily I bore the disappointment. But just at that time I
inherited the fortune of my cousin, and my thoughts were turned into
the channel of their earlier bent.’
In dromen denken we de wereld, het onwereldse en onszelf aan te
kunnen. Dat is een reden waarom het er heerlijk toeven is. Denkt u maar
aan Casper, van de strip Casper en Hobbes. Hij delft dan misschien wel altijd
het onderspit tegen zijn schooljuf, maar hebt u die dinosaurussen waar
hij het tegen durft op te nemen al eens goed bekeken? En hoeveel verre
planeten, bevolkt door afschuwelijke monsters, heeft hij al niet ontdekt?
Uit een kindermond vinden we die verhalen leuk. Het is kinderen
toegestaan te dromen, dat wil zeggen zolang ze hun huiswerk maar
maken, zou de moeder van Casper zeggen. Of zolang ze er niet
ongelukkig van worden, zoals Adrian Mole die als 14, 3/4-jarige
frustrerend lang alleen van Pandora kan dromen. Want de werkelijkheid
gaat – volgens de volwassenen – toch nog altijd voor op dromen.
The American Dream
Al is dat makkelijker gezegd dan gedaan. Hoeveel ouders laten zich niet
weleens meeslepen door hun dromen voor/over hun kinderen, en
vergeten nog te luisteren of te kijken naar de mogelijkheden en de
wensen van die kinderen zelf? Maar niet alle volwassenen slagen er even
goed in hun wensen, hun dromen niet voor werkelijkheid te nemen.
Denk maar aan de dromen die ouders hebben over/voor hun kinderen.
Of een volk over zijn eigen natie. De discrepantie tussen droom en
werkelijkheid, tussen dromen voor jezelf en voor anderen, tussen ruimte
laten voor het toeval en doelgericht naar iets toe werken, is dankbare stof
voor drama.
Ouderlijke dromen in combinatie met een ‘nationale’ droom, the
American Dream, vormen de essentie van The death of a Salesman van Arthur
Miller. In The death of a Salesman beschuldigt zoon Biff zijn vader, de
verkoper, ervan hem zijn hele leven vol hete lucht gepompt te hebben.
‘I never got anywhere because you blew me so full of hot air I could
never stand taking orders from anybody! That’s whose fault it is!’
Zijn vader droomde een toekomst voor Biff die niks met Biffs mogelijkheden,
laat staan wensen te maken had. De droom van geld en status,
verworven door hard werken en uitblinken, is zo sterk dat de vader niet
bereid is hem op te geven. Hij neemt hem mee in zijn graf nadat Biff er
zich aan ontworsteld heeft. Zijn andere zoon neemt de fakkel van hem
over. The American Dream, maar ook de dromen van ouders voor hun
kinderen. Hun eigen (gefrustreerde) dromen die ze projecteren op hun
kinderen.
Ook in De Republiek van Dromen van Nelida Pinon, waarin een geschiedenis
van Brazilië wordt geschetst aan de hand van vier generaties binnen één
familie, snijdt het mes aan twee kanten. De (vaak overgeërfde) dromen
blijken net zo vaak tot vervreemding, apathie en frustratie te leiden als
tot revolutie, actie en verandering.
Dromen intomen
Als volwassene word je verondersteld je dromen te kunnen intomen. Of
tenminste een onderscheid te kunnen maken tussen werkelijkheid en
dromen. We schudden wat meewarig het hoofd bij mensen die het
dromen niet kunnen laten. Die lopen met hun hoofd in die wolken, die
staan niet met beide voeten op de grond. In het strengste geval doen we
het af als ‘vluchtgedrag’, de werkelijkheid niet aankunnen. De dromers in
boeken slagen er nog in sympathie op te wekken, bewondering
misschien zelfs voor zover we onszelf ervan kunnen overtuigen dat ze
het toch maar goed bedoelen en moedig zijn door tegen de stroom in te
roeien, standvastig te zijn.
Maar net zo goed wekken consequente dromers vaak jaloezie op,
frustratie, weerstand. Toch wanneer je dromen beschouwt als een kracht.
Waar halen ze het? De ambitie, het lef, de overtuiging, vooral de visie?
20