Dromen - Jeugdboekenweek

eroemde Romeinse schrijvers die hun sporen nalieten op de smalle
wegen. Ik zag hoe ze hun in toga’s verpakte zitvlak neervlijden op de
treden rond het plein. Het gevoel dat ik daar liep, over dezelfde stenen
als deze mensen uit dat verre verleden, gaf me een kick, een indruk die
ik nooit zou vergeten.
In Antwerpen kun je een soortgelijke ervaring opdoen in het Museum
Plantin-Moretus. Ga maar eens naar de drukkerij, sluit je ogen en stel je
voor hoe het er toeging in de zeventiende eeuw. Achter iedere pers staat
een bezwete man met al zijn kracht te trekken aan de persboom.
Leerjongens lopen heen en weer met nog vochtige, pas gedrukte vellen
papier die ze te drogen moeten hangen. Je kunt de inkt bijna ruiken.
Er barst een ruzie los tussen een drukker en een letterzetter, omdat de
een volgens de ander niet hard genoeg werkt, waardoor ze een achterstand
oplopen…
Nog een voorbeeld, het lichtschip de Westhinder uit de collectie van het
Nationaal Scheepvaartmuseum. Dit schip ligt in het water, je loopt over
de loopbrug het dek op en stapt meteen in het leven van de negen
zeelieden die dit schip bemanden. Een kruipdoor-sluipdoortocht brengt
je van de kleine kombuis naar de kajuiten en ten slotte de stuurcabine. Je
voelt de geïsoleerdheid die bijna doet denken aan Big Brother en je kunt
je levendig voorstellen wat er allemaal gebeurde op zo’n schip. Kortom,
in een historisch museum komt de geschiedenis tot leven.
In volkenkundige musea kun je dan weer op een heel andere manier
wegdromen. In het Volkskundemuseum zie je grootouders met hun
kleinkinderen aan de hand rondlopen en je hoort de vraag: ‘Toe oma,
vertel nog eens over vroeger…’ Het zien van het oude fornuis, het grote
draaiorgel en de apotheek zijn een inspiratiebron voor spannende
verhalen over de tijd van toen.
In het Etnografisch Museum kun je letterlijk en figuurlijk heel dicht bij
de droom komen. Je vindt er rituele objecten die gebruikt werden door
sjamanen om in een droomtoestand te raken. Zo kunnen ze de gedaante
aannemen van een vogel en op die manier contact leggen met de wereld
van de geesten. In het museum worden hun dromen aanschouwelijk
gemaakt. Je kunt er ook kennismaken met droom en nachtmerrie, goed
en kwaad in andere culturen.
In de kunstmusea wordt er dan weer een ander verhaal verteld. De kunst
is eeuwenlang hét uitdrukkingsmiddel geweest om vorm te geven aan
dat wat je niet kunt zien, aan je dromen. Je moet je voorstellen dat de
wereld zoals wij die nu kennen, met haar overvloed aan beelden, pas van
recente datum is. Het altaarstuk dat op feestdagen werd geopend moet
voor de mensen vroeger een enorme sensatie zijn geweest, alsof ze
ineens in een theater stonden. Het moet een voedingsbodem zijn
geweest voor dromen en nachtmerries.
Museum Mayer van den Bergh geeft je zicht op de verschillende
hemelen uit onze vroege kunstgeschiedenis. Aan de muur hangen een
aantal houten engelen van een calvarie uit de vijftiende eeuw. Ze zingen
hun hemels lied weliswaar niet meer in een religieuze context, maar hun
stem klinkt nog altijd luid voor de aandachtige toeschouwer. Aan een
andere muur zie je de hemel volgens de meester van de sacristiekast van
Kaufbeuren, een gouden glinstering met als centraal tafereel de kroning
van Maria.
In het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten kun je je dan weer een
voorstelling maken van de hel. De zestiende-eeuwse Frans Florisz
De Vriendt geeft een hallucinant beeld van de ‘Val van de opstandige
engelen’. De afvallige engelen veranderen gedurende hun val uit de
hemel naar de hel in insectachtige monsters met slangenstaarten en
hoorns. Het zien van dit werk moet in de zestiende eeuw voor heel wat
nachtmerries hebben gezorgd.
Denk nu niet dat hemel en hel alleen inspirerend waren in vroegere
tijden. Een bezoek aan het MUHKA maakt duidelijk dat ook heel wat
hedendaagse kunstenaars zich laten inspireren door droom en nachtmerrie.
De ‘Insectenvrouw’ of ‘Mur de la montée des anges’ van
Jan Fabre heeft in 1993 bezit genomen van deze voormalige opslagplaats
en laat de geboeide toeschouwer nog altijd achter met een gevoel van
bewondering en afschuw. Ik kan me ook voorstellen dat de ‘Cloaca’ van
Wim Delvoye, opgesteld in het MUHKA, voor veel toeschouwers een
levensechte nachtmerrie is.
Musea zijn nog te weinig geëxploreerd als plaatsen om te dromen en te
fantaseren. Een museumbezoek is nog al te vaak een gedachteloos
slenteren langs de objecten, een zappen van voorwerp naar voorwerp,
van periode naar periode. Met deze tekst wil ik een pleidooi houden
voor het museum als plaats om eens ándere dingen te doen. Een
museum is een plek waar zoveel meer te beleven valt. Als we nu allemaal
onze museumdromen eens aan elkaar zouden vertellen, creëren we
samen al een heel ander beeld van het museum. En zo maken we
dromen waar.
Odette Peterink
Odette Peterink is kunsthistorica en samen met Els Verstraete de
drijvende kracht achter MuseJA!
In de beeldende kunst vind je verschillende perioden en stijlen die zich
heel specifiek op de droom concentreren. Wie kent er niet het werk van
surrealisten als Paul Delvaux en Giorgio de Chirico, die de droom als
directe bron van inspiratie gebruikten? Een verlaten architecturale
constructie waarin geïsoleerde figuren rondlopen, elkaar voorbijlopen,
waarin voorwerpen ineens meer dan levensgroot worden… Een wereld
die we allemaal kennen uit onze eigen dromen krijgt in het werk van
deze kunstenaars een vaste vorm.
Maar de wereld van droom en nachtmerrie, van hemel en van hel is van
alle tijden en is gedurende onze westerse geschiedenis altijd op
verschillende manieren vormgegeven. De hemel en de hel kun je ook
ontdekken in verschillende musea in Antwerpen. Zaal vier van het
8