Dromen - Jeugdboekenweek

specialist had een groot spreekdebiet, ik kon het verhaal niet tot in de
finesses volgen. Maar wat ik wél begreep zorgde voor een opwindend
gevoel van herkenning. De opera vertelde namelijk het verhaal van een
man die een prachtig lied had gehoord, zó mooi dat hij het niet meer
uit zijn gedachten kon zetten. Tot in zijn dromen toe hoorde hij het lied
weerklinken.
Drie gespecialiseerde platenwinkels konden me niet aan een opname
helpen zodat uiteindelijk, weken later, een Praag-toerist me uit de nood
heeft geholpen. Eindelijk kon ik de muziek beluisteren en het libretto
reconstrueren. Martinu’s opera is een bijzonder merkwaardig werk dat
zich, zonder echte dramatische ontwikkeling, in een vreemde droomwereld
afspeelt. Zelf beschreef de componist het werk als ‘een mooie en
poëtische fantasie onder de vorm van een droom – de enige mogelijke
vorm voor de beschrijving van zielstoestanden.’ De opera begint op het
moment dat Michel, een boekhandelaar uit Parijs, terugkeert naar de
kleine havenstad waar hij ooit vanuit een open raam, dicht bij Hôtel des
Navigateurs, een meisje een prachtig liefdeslied hoorde zingen. Dat
intrigerende lied is bij hem blijven hangen, hij droomt het voortdurend
en daarom wil hij het meisje en haar lied terugvinden. Hij zoekt het
Hôtel des Navigateurs, maar niemand kan hem helpen. Sinds zijn vorige
bezoek lijken de inwoners van het stadje trouwens veranderd: ze leven
alleen in het nu dat voor hen onmiddellijk verleden én vergeten wordt.
Ze zijn hun geheugen kwijt maar hebben ook geen toekomstbesef.
Niemand weet wat er de vorige minuut is gebeurd, niemand weet wat
het volgende moment zal brengen. Er wordt gefeest maar waarom weet
men niet. Waarzeggers voorspellen het verleden. De realiteit wordt
schijn, terwijl droom en fantasie steeds meer op de realiteit lijken.
Binnen die droomwereld is Michel de enige die weet wat hij wil. Hij is
ook de enige met herinneringen en daarom verkiezen de inwoners hem
tot burgemeester. Wat ze dan prompt weer vergeten. Na lang zoeken
vindt hij uiteindelijk het meisje van het lied, Juliette.Vreemd genoeg
begroet ze hem als een oude bekende. En op dat moment bereikt de
spanning tussen droom en realiteit een hoogtepunt. Plots valt een schot
en weerklinkt een kreet. Michel heeft geschoten op de weglopende
Juliette. Maar heeft hij wel geschoten of is ook dit een droom, vraagt hij
zich vertwijfeld af. In het holst van de nacht dwaalt hij rond op zoek
naar Juliette, tot hij een man ontmoet die hem uitnodigt op zijn schip.
Maar niets is wat het lijkt. Het schip blijkt het Centrale Bureau voor
Dromen te zijn, een kantoor waar men dromen kan kopen. Een jongetje
koopt er een droom waarin hij met Buffalo Bill een meisje kan zoeken
op de prairie, een gevangene wil in zijn cel tralies die hij kan
verwijderen met zijn kleine pink en een machinist van de Oriënt Express
kijkt naar foto’s van zijn dode dochtertje in een album met lege
bladzijden.Voorts zijn er nog in het grijs geklede mannen die in hun
gekochte dromen zo veel geluk vonden dat ze niet meer willen
ontwaken. Michel moet het schip verlaten, anders wordt hij een van die
grijze mannen, maar op dat moment hoort hij Juliette roepen. ‘Laat mij
nog één keer binnen, ik heb zo lang naar haar gezocht en nu hoor ik
haar achter die deur’, smeekt hij. De portier opent de deur maar de
kamer is leeg. Michel hoort nog steeds haar stem terwijl traag het
begindecor opnieuw zichtbaar wordt. Een oude Arabier zegt hem: ‘Het
Hôtel des Navigateurs? Dat is hier!’ Het verhaal kan opnieuw beginnen,
alles is een droom.
Over wat Martinu, en met hem Neveux, met de opera bedoelden lopen
de meningen uiteen. Zo’n veelgelaagde opera is niet met een paar
woorden te situeren. Het stuk gaat over de kracht, en tegelijkertijd de
oneindigheid van het menselijke zoeken en dromen, maar ook over het
heimwee naar schoonheid en de kracht van muziek. Martinu beweerde
dat hij in dit werk geprobeerd heeft ‘de verborgen kern van de kunst, de
poëzie, te vatten. Dat broze ding dat slechts verdraagt aangeraakt te
worden door diegenen die het nodig hebben en die de poëzie niet
wensen te veranderen maar ze aanvaarden in haar zuiverste vorm en in
haar absolute schoonheid. Ik heb geprobeerd om de zachte tover die uit
deze droom straalt nergens te storen’. Niettegenstaande de poëzie van
het droomthema schreef Martinu hier klare muziek die weliswaar
herinnert aan de toverwereld van Debussy’s Pelléas et Mélisande. Droom en
poëzie krijgen hier pas betekenis door muzikale precisie en helderheid.
Dromen zijn bedrog
Dream, dream dream dream, dream, dream dream dream
When I want you in my arms, when I want you and all your charms,
Whenever I want you, all I have to do is,
Dream, dream dream dream.
Wat je niet hebt, kun je dromen, dat hoopten ook de Everly Brothers in
close harmony. Maar ‘Dromen zijn bedrog’, zong Marco Borsato zich
naar wereldroem in Nederland en Vlaanderen. ‘Dream a little dream of
me’ (The Mamas and The Papas), ‘I dream of you more than you dream
of me’ (Frank Sinatra), ‘I have a dream’ (Abba), ‘Een droom’ (Doe
Maar), ‘Dreamer’ (Supertramp), ‘Au bout de mes rêves’ (Jean-Jacques
Goldman), ‘The dream of the blue turtles’ (Sting), ‘Cover yourself with
dreams’ (Elisa Waut), ‘These dreams of you’ (Van Morrison), ‘Don’t
dream it’s over’ (Crowded House), ‘Alleen maar een droom’ (Stef Bos),
‘A dream goes on forever’ (Todd Rundgren), ‘Had a dream about you,
baby’ (Bob Dylan), ‘Dream Street Rose’ (Gordon Lightfoot)… en zo
kunnen we nog wel enkele bladzijden doorgaan. Na love (en Liebe /
liefde / amour / amor) is dream (Traum / droom / rêve / sueño)
zonder twijfel een van de door schrijvers van songteksten meest
gebezigde woorden. Er wordt wat afgedroomd door rockers, popsterren,
schlagerzangers en chansonniers. Maar ook klassieke componisten zetten
graag dromen op muziek, de hele muziekgeschiedenis door. Martinu is
met zijn Centrale Bureau voor Dromen zeker geen uitzondering.
Kinderdromen, dagdromen, voorspellende dromen, spirituele dromen,
nachtmerries, erotische dromen… ze komen allemaal wel in een of
andere compositie voor.Vooral in opera’s worden dromen als dramatisch
element gebruikt: van de barokopera Iphigénie en Tauride van Christoph
Willibald von Gluck (Iphigenia droomt dat haar broer Orestes hun
moeder Clytaemnestra heeft vermoord) over Hector Berlioz’ romantische
La Damnation de Faust (in een betoverende slaap droomt Faust van de
maagdelijke Marguerite en raakt in vervoering) tot hedendaagse opera’s
als Luigi Dallapiccola’s Il Prigioniero (een moeder heeft een steeds
weerkerende droom waarin Filips II haar zoon dreigt te doden) of Das
Schloss van de Vlaamse componist André Laporte (een libretto naar Kafka:
tijdens een lange redevoering van de ambtenaar van het Slot valt K. in
slaap en droomt dat de Slotpoort eindelijk voor hem opengaat maar dat
hij die uiteindelijk niet kan bereiken). Maar er zijn ook de vele liederen
(bijvoorbeeld Franz Schuberts ‘Nacht und Träume’ of de ‘rêve’ van
Claude Debussy), populaire pianoparels (Robert Schumanns ‘Träumerie’,
‘Liebestraum’ van Franz Liszt, ‘Zoete dromen’ uit Tchaikovsky’s
‘Kinderalbum’, ‘Rêverie’ van Claude Debussy) of symfonische werken
(Tchaikovsky’s Symfonie nr. 1 wordt ook wel ‘Winterdromen’ genoemd,
Florent Schmitt schreef ‘Rêves pour orchestre’).
Zeker in de romantiek gebruikten kunstenaars dromen gretig als een
bron van inspiratie. Het prototype van de romantische componist,
Hector Berlioz (1803-1869), laat zijn Symphonie Fantastique beginnen met
dagdromen en beëindigt ze met een nachtmerrie. Dit magistrale werk
heeft zijn ontstaan te danken aan een hard bevochten, weerbarstige liefde
en is de eerste symfonie die gebaseerd is op een seksuele sublimatie. ‘Ma
vie est un roman qui m’intéresse beaucoup’, beweerde Berlioz en dit is
dan ook een autobiografisch werk waarin hij zijn dromen, passies en
ontgoochelingen in een orkestwerk heeft omgezet.
10