Dromen - Jeugdboekenweek

egrijpen. In de eerste fase, tot 5 à 6 jaar, beleven kinderen wat ze
dromen als iets wat zich werkelijk en buiten hen afspeelt. Ze vertellen
over hun dromen alsof ze hen echt overkomen zijn. Rond 7 à 8 jaar
beginnen kinderen te beseffen dat de droom zich binnen in hun hoofd
afspeelt, maar met het sterke gevoel dat het zo echt lijkt. Pas rond 9 à 10
jaar beleven ze hun droom als iets wat enkel en alleen van binnen in hun
hoofd gebeurt.
Maar hiermee vertel ik niets nieuws. Heel veel ouders weten dit,
wanneer ze samen met hun kind onder het bed gaan kijken om te
bewijzen dat daar geen monster zit…
Het verklaart wel waarom het soms helpt van onder het bed te kijken, of
het gedroomde spook via het raam buiten te zetten. Of te doen zoals een
moeder van een kind dat herhaaldelijk angstig droomde. Ze maakte
samen met haar kind, dat vaak over heksen droomde, een grote poster
waarop Platvoetje de heks in een tekstballon zegt: ‘Hier waak ik.’ Deze
poster hingen ze op de deur van de slaapkamer.
Kinderdromen en kinderontwikkeling
Kinderdromen zijn nauw verbonden met hoe het dromende kind
overdag functioneert.
De dromen bieden vaak een weerspiegeling van wat er in de ontwikkeling
van het dromende kind aan de orde is. Ze tonen iets van de ontwikkelingsopdrachten
waarvoor het kind zich geplaatst ziet, van zijn creativiteit, van
zowel zijn capaciteiten als zijn emotionele moeilijkheden. Soms laten
dromen zo’n diepe indruk na dat ze tot in de volwassenheid herinnerd
worden.
Kinderen hebben vaker onaangename, vreemde, angstige dromen
wanneer ze door een moeilijke periode gaan of wanneer er zich
problemen voordoen.
Tot de inhoud van kinderdromen behoren vaak thema’s als ‘op het
potje’, afscheidsmomenten, de geboorte van een broertje of zusje, het
overlijden van een verwant, veranderde gevoelstoestanden bij mama of
papa, veranderingen thuis of op school, ziekte, operaties, kwetsuren, een
beangstigende gebeurtenis van overdag (bijvoorbeeld angst voor de
hond die daar ineens stond te blaffen tijdens de wandeling),…
Dromen blijken met andere woorden zeer nauw verbonden te zijn met
wat emotioneel van belang is in het leven van de dromer.
Wat kinderen dromen evolueert dan ook met de leeftijd en de
ontwikkelingsfase van het kind. Zo blijkt uit onderzoek dat drie- en
vierjarigen vaak dromen over thuis als hun centrale leefwereld: over hun
ouders, vriendjes en huisdieren.
Vijf- en zesjarigen, die als jongen of meisje hun weg zoeken tussen
leeftijdsgenoten en volwassenen, dromen dan weer vaker over wat ze
plezierig en opwindend vinden, zoals de kermis of de speeltuin, maar
ook over vechten en gestraft worden. In hun dromen komen vaak
koningen en koninginnen voor, heksen, slangen, wolven, vuur en water.
Bij lagereschoolkinderen komen aspecten met betrekking tot de
gewetensvorming en hun begaan zijn met school en met leeftijdsgenoten
op de voorgrond. In hun dromen komen vaak autoriteitsfiguren
voor, zoals leerkrachten of politieagenten, maar ook vriendjes, spelen en
ontspanningsactiviteiten.
Bij adolescenten wordt het dromen, net als het denken, veel complexer.
In adolescente dromen komen meer agressieve en seksuele elementen
naar voor, net als in hun wakkere beleven.
Ter illustratie
Een gebeurtenis die altijd intense gevoelens oproept is, zoals reeds
aangehaald, de geboorte van een broertje of zusje. Dat er naast intense
vreugde, even krachtige negatieve gevoelens kunnen heersen, hoeft
wellicht geen betoog. Peuters en kleuters nemen op dit vlak vaak geen
blad voor de mond. Zij durven ongegeneerd te vertellen dat die baby nu
wel terug naar het ziekenhuis, terug in de buik, naar een andere mama
of zelfs in de vuilnisbak mag.
En hoe vaak zijn baby’s niet door moederhanden behoed voor duwen,
knijpen of prikken in de oogjes door die soms zo lieve, maar soms ook
zo boze en jaloerse grotere broer of zus.
Dat dit bij peuters en kleuters nog zo openlijk en ongegeneerd gebeurt,
heeft er enerzijds mee te maken dat ze nog niet ten volle beseffen wat
mag en wat niet mag. Het heeft anderzijds ook te maken met hun nog
geringe inlevingsvermogen in anderen. Ze beseffen nog niet helemaal
dat zo’n baby ook pijn en verdriet kan hebben.
Naarmate een kind ouder wordt, en de genoemde capaciteiten zich
steviger ontwikkelen, zullen de jaloerse en boze gevoelens, die er naast
alle liefde ongetwijfeld ook zijn, minder openlijk afgereageerd en
minder rechtstreeks verwoord worden. Maar waar gaan die gevoelens
dan naartoe? Wat gebeurt er dan mee?
Bij iets oudere kinderen vinden we dergelijke gevoelens nogal eens terug
in dromen. Ik denk daarbij aan Tom, een zevenjarige jongen, die een
tijdlang veel ruzie maakte en rivaliseerde met zijn vierjarige zus. Hij
vertelde over een droom waarin zijn zus door rovers werd meegenomen.
‘Dat was wel heel erg voor Charlotte, dat zou ik nooit willen’, voegde hij
eraan toe.
Ook Gillman (1987) beschrijft dat vijandige gevoelens bij wat oudere
kinderen meer in dromen aanwezig zijn. Agressieve gevoelens worden in
die dromen nogal eens gesymboliseerd in monsters of rovers, stelt hij.
Hij voegt er het voorbeeld aan toe van een achtjarige jongen die vaak
nachtmerries had over kidnappers die zijn kamer binnenkwamen en
hem wilden meenemen. Deze jongen was lange tijd de jongste geweest
van meerdere kinderen. De nachtmerrie begon kort nadat er een baby
geboren was. Tot op dat moment was hij de ‘prins’ van het gezin
geweest. Zijn oplossing om de baby te laten kidnappen was conflictueus
en kon slechts uitgedrukt worden in de droom waarbij hij zelf het
slachtoffer was van zijn eigen boosheid.
De droom biedt het voordeel van de ‘afstand’: het kind kan ten volle
bezig zijn met een erg moeilijk, pijnlijk of beschamend gevoel, zonder
daarvoor de volle verantwoordelijkheid te moeten dragen, zonder het als
iets van zichzelf te moeten zien: niet ik ben boos, het is die boze wolf
waarover ik droom, die jou opeet.
Het boze gevoel kan zich op die manier een weg zoeken. Er kan wat
spanning wegvloeien, een beetje stoom ontsnappen, zonder dat we ons
daar voortdurend van bewust hoeven te zijn.
De waarde en de functie van dromen
Vanuit deze illustraties kunnen we vervolgens iets vertellen over de
waarde en de functie van dromen. Twee functies van dromen worden in
de literatuur sterk beklemtoond. Enerzijds waken dromen over de slaap
van het kind, anderzijds waken ze over zijn emotionele gezondheid.
Peter Smits verhaal Eend leert vliegen (2000) illustreert dit:
Het is nog vroeg.
Eend zit op zijn nest.
Hij slaapt heel diep.
Hij droomt van poten.
Poten van poezen, hazen en mollen.
En poten van kippen en eenden.
Zelf heeft Eend maar één poot.
De andere is hij kwijt.
Eend heeft een botsing gehad met een auto.
Eend zucht diep.
Hij droomt van duizend poten.
Ze lopen in een rij.
15