Dromen - Jeugdboekenweek

Welk kind droomt er niet?
Elke moeder, elke vader kent het nachtelijke fenomeen van gehuil dat
de kinderkamer komt uitgegalmd, het verdwaasd strompelen door
stille gangen en de troostende woorden om het verwarde kind gerust
te stellen. Soms zijn dromen zoet, vaak zijn ze hard en wreed. ‘Maar
dromen zijn altijd bedrog’, wist een nuchtere buurjongen te
vertellen.Troostende woorden of pure teleurstelling? Gelukkig zijn er
nog die heerlijke dagdromen. Ze maken het je mogelijk op elk
moment van de dag zalig weg te dromen, te ontsnappen uit de
dagelijkse beslommeringen. En denk maar niet dat een zesjarige daar
geen behoefte aan heeft.
Bij het zoeken naar fragmenten hebben we het thema dromen heel
ruim geïnterpreteerd.We hebben zowel boekjes gevonden waarin
echt gedroomd wordt, als verhalen waarin kinderen wensdromen
koesteren, waarin probleemloos gefantaseerd wordt, waarin over de
toekomst gedroomd wordt en waarin letterlijke droomhuizen
worden gebouwd.
Misschien heb je al gemerkt dat filosoferen met kinderen (FMK) zijn
weg heeft gevonden in heel wat scholen. Filosoferen en dromen zijn
twee ideale partners. Daarom willen we hier graag wat basisprincipes
van FMK bijbrengen. Je mag ook enkele concrete voorbeelden
verwachten zodat je, als je het voelt kriebelen, onmiddellijk aan de
slag kunt.
Filosoferen met Kinderen: basisprincipes
Filosoferen als vragen stellen en samen nadenken
Als je goed luistert naar kinderen, blijkt dat ze zich over alles
verwonderen, moeilijke vragen stellen en soms heel diepzinnige
opmerkingen maken.
Kinderen zitten, zonder boekenkennis, vol originele ideeën en komen
met heel spitsvondige alternatieven voor de dag.
Ze zijn vaak heel geïnteresseerd in vragen en kwesties die van oudsher
tot het gebied van de filosofie behoren, bijvoorbeeld: waardoor ben ik
wie ik ben? Hebben alle dingen een naam? Hoe moet ik kiezen? Kunnen
dingen zomaar verdwijnen? Waar komt de wereld vandaan? Waar blijf je
als je doodgaat? Zijn dieren anders dan mensen? Kunnen dieren denken?
Wanneer is iets lelijk? Kun je dagdromen terwijl je slaapt?
De ervaring leert dat ze heel goed in staat zijn daarover na te denken en
antwoorden op die vragen aan een kritisch onderzoek te onderwerpen.
Filosoferen met Kinderen (FMK) bestaat uit het samen nadenken over
filosofische vragen zonder te verwijzen naar de filosofische traditie.
Filosoferen betekent onder meer doorvragen, zoeken naar achtergronden
en motiveringen. Het is een oefening in zelfstandig denken, niet in het
denken over historische feiten in verband met de wijsbegeerte.
Bij het filosoferen gaat het erom informatie die reeds bij de kinderen
aanwezig is te reorganiseren, met de denkmiddelen die de kinderen
reeds tot hun beschikking hebben. Het is de bedoeling om de houding
van verwondering, die zo eigen is aan kinderen, te behouden. Kinderen
stellen wijsgerige vragen omdat zij in hun leefwereld moeite hebben om
dingen in hun context te plaatsen en met elkaar te verbinden.
Als kinderen in groep met elkaar redeneren, ontwikkelt zich daardoor de
denkvaardigheid van elk kind afzonderlijk. Die vaardigheden worden
ontwikkeld dankzij het vormen van een ‘onderzoeksgemeenschap’
(community of inquiry).
Het verloop van een filosofisch gesprek
De fasen van een filosofisch gesprek kunnen een goed didactisch middel
vormen om het voeren van gesprekken met een groep te oefenen.
Fase 1: De inleiding
Een korte prikkelende inleiding (kan een fragment of een gedicht zijn)
die een kwestie bevat die goed uitgediept kan worden.
Fase 2: De vragen
Het formuleren van vragen door kinderen naar aanleiding van de
inleiding.
Fase 3:Vragen verzamelen
Het bijeenbrengen van de startvragen (op bord of flip-over).
Fase 4: De startvraag
Het selecteren van een bepaalde vraag die het uitgangspunt wordt voor
het gesprek.
Fase 5: Eerste inventarisatie
Het verzamelen van de eerste antwoorden op de gekozen startvraag.Vaak
gebeurt dit door in tweetallen even over de startvraag na te denken. Deze
inventarisatie bevat verschillende redenen voor een bepaald antwoord, of
verschillende voorbeelden, of verschillende kenmerken, afhankelijk van
de startvraag.
34 – Eerste leerjaar