Staniłko-red.-Katastrofa-PDF

Instytut Sobieskiego, Warszawa 2012TWORZYMY IDEE DLA POLSKIKatastrofa, Mesjasz, Krzyż 37Michał ŁuczewskiUniwersytet WarszawskiW wielu społeczeństwach prymitywnych bliźnięta budzą wyjątkową trwogę. Bywa nawettak, że jedno z nich się uśmierca, lub częściej – że zabija się oboje (Girard 1993: 77).Katastrofa w Smoleńsku doprowadziła do procesu społecznego, który domaga się wyjaśnienia.Wszystkich komentatorów życia publicznego zaskoczyła bowiem skala żałoby narodowejoraz towarzyszący jej proces umoralnienia i sakralizacji ofiar, w tym przede wszystkimzmarłego prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Z przywódcy niepopularnego, krytykowanegonawet w swoim własnym obozie, stał się po śmierci bohaterem narodowym, cieszącymsię powszechnym szacunkiem i opłakiwanym nawet przez swoich dotychczasowychprzeciwników. Wśród wielu sformułowanych dotąd teorii próbujących wyjaśnić to zjawiskonie znalazłem takiej, która tłumaczyłaby tę transformację w sposób wyczerpujący. Dlategoteż chciałbym zaproponować teorię, która dostarczy – jak sądzę – pełniejszej perspektywy.Odwołam się w tym celu do koncepcji kozła ofiarnego, opracowanej przez francusko-amerykańskiegoliteraturoznawcę i antropologa Rene Girarda.Istniejące teorie transformacji Lecha KaczyńskiegoIstniejące teorie, formułowane dotychczas przez komentatorów, możemy podzielićna dwie główne grupy. Pierwszą stanowią analizy metafizyczne. W tej perspektywiekatastrofę analizował na przykład Marek Horodniczy, doszukując się w niej symboluKrzyża i Opatrzności Bożej, „która rzuca perły przed wieprze” (Bończa-Tomaszewski,Horodniczy 2010: 19, 23). Nikodem Bończa-Tomaszewski mówił o „tajemniczej sile”i „duchu narodu” (s. 19), a Wojciech Wencel (2010) o „świetle historii”, i o tym, że Bógwciąż mówi do ludzi. Z kolei Tomasz Terlikowski (2010a) widział w tragedii smoleńskiej„wyraźne przypomnienie, że nie będzie nam dane bycie «normalnym» narodem,który może żyć w świętym spokoju, że od nas Pan Bóg wymaga co jakiś czas daninykrwi, ofiary (czasem boleśnie absurdalnej) z najlepszych synów”. Zbigniew Stawrowski(2010) dopatrywał się znów w 10 kwietnia „prześwitu dziejów” i początku „oczyszczaniaz demonów” polskiej polityki.Katastrofa.Bilans dwóch lat. 87