Untitled - Stichting Papua Erfgoed

VI / MENSEN IN VERANDERING
IDEOLOGIE EN LEVENSHOUDING
De relatie tussen ideologie en bereidheid c.q. geschiktheid tot produktieve
arbeid is in Europa het voorwerp geweest van uitvoerige discussie.
Max Weber en Troeltsch hebben grote lof toegezwaaid aan het Protestantisme
en meer in het bijzonder aan het Calvinisme, dat door zijn 'innerweltliche
Askese' zowel het sparen als het werken stimuleerde en de
bron werd van een nieuwe moraal, die de arbeid heiligde en een onafgebroken
toewijding aan zich presenterende taken vorderde. Het is hier
bepaald de plaats niet voor een brede discussie van Webers theorie, ofschoon
zij in het sociologisch denken van vandaag een grote plaats inneemt.
Ik moet volstaan met de opmerking, dat zij, althans in de vorm,
waarin men haar het meest toegepast vindt, ten eerste, te veel aandacht
geeft aan de ondernemer en te weinig aan de arbeider en, ten tweede, te
eenzijdig let op het primaat van de industriële revolutie in Engeland en
zodoende het meedoen aan die revolutie in niet-protestantse landen onverklaard
laat. Ik zou, wat Nederland betreft, nog op andere bezwaren
kunnen wijzen. In ons land is die aan het Calvinisme toegewezen rol
allerminst duidelijk. Zeer terecht heeft nog enige jaren geleden Wertheim
gewezen op de grote economische betekenis van de Remonstranten, 1
Mijn hoofdbezwaar ligt echter elders, nl. hierin, dat men aldus redenerende
de religie maakt tot een soort 'Macht an sich', een geheel op zichzelf
werkende krachtbron. Wanneer men met deze gedachtengang ernst
maakt, belandt men midden in een theologische interpretatie. De sociologie
kan niet verder gaan dan de erkenning, dat de religie van de mens
de uitdrukking is van hetgeen het meest wezenlijke, het hem ten diepste
rakende is in zijn bestaan. Wanneer het Calvinisme de eerbied voor de
133