Untitled - Stichting Papua Erfgoed

dat deze mensen heel anders denken dan wij, gelijk sommige theoretici
hebben beweerd. Is dat zo?
Men heeft het in ieder geval wei eens te gemakkelijk beweerd. Bergson
komt de verdienste toe, dat hij een geheel nieuw element in de discussie
heeft gebracht. Hij nam als voorbeeld een man, die tijdens een
storm door een ravijn loopt en dan getroffen en gedood wordt door een
omlaag stortende steen. De familie wijt zijn dood aan toverij. De werking
van een 'mentalité prélogique', gelijk Lévy-Bruhl het noemde? Geenszins.
Niemand ontkent, dat de steen wat los zat, dat de wind maakte dat
hij helemaal werd losgerukt en naar beneden viel op het hoofd van het
slachtoffer. Maar daarmee is 's mans dood niet verklaard, want de man
had niet op dat tijdstip door het ravijn behoeven te lopen. In het gebeuren,
in het ongeval dat menselijke betekenis heeft, speurt men een intentie,
een bedoeling, een punt dat Bergson nader uitwerkt door erop te wijzen,
dat alle weerstand, die de mens ontmoet, als een intentie beleefd
wordt. 7 Wij zullen hier Bergson verder niet volgen; zijn gedachtengang
is te zeer bepaald door zijn pogen om de werking van het 'élan vital' te
verklaren, dat wij daarop in dit verband een beroep zouden kunnen
doen. Voor ons van belang is die aan de situatie toegeschreven intentionaliteit.
Wij weten ook van die intentionaliteit. Wanneer tijdens het weekeinde
zeven mensen door verkeersongevallen om het leven komen, praten
wij heel onbewogen over het feit, dat dit statistisch bezien aan de hoge
kant is. Maar wanneer ons eigen kind één van de zeven is, dan praten wij
niet over de statistiek. Dan zeggen wij: waarom? Waarom hebben we
het kind laten gaan ? Wij martelen ons af met dwaze vragen en de advertentie
spreekt van het kind, dat van ons werd weggenomen. Soms ook
van onze berusting. Wij ervaren het gebeuren als een ingrijpen, dat ons
van hoger hand wordt aangedaan. Het is in dit geval zinvol, dat de Engelse
vertaling voor rampen van hogerband luidt: 'an act of God'. En
wij trachten dit ingrijpen te duiden als iets, dat een bedoeling heeft, een
bedoeling met ons of met het kind.
Men behoeft zich echter niet in tragische omstandigheden te begeven
om iets gewaar te worden van de beleving van intentionaliteit, die met de
ervaring van weerstand verbonden is. Onze spreektaal getuigt ervan.
Wij maken ons kwaad op de spijker die er niet uit wil, op de motor die
het vertikt aan te slaan, op de schroef die niet pakken en de tram die niet
komen wil. Aan één stuk door stellen wij ons de dingen voor als levend,
49