Untitled - Stichting Papua Erfgoed

arbeid bevordert en tot toewijding aan de uitoefening der aardse taak
verplicht, betekent dat nog niet, dat vlijt en toewijding, activiteit en
werklust het causaal gevolg zijn van het Calvinisme als zodanig. Al die
prijzenswaardige sociale deugden kunnen ook het gevolg zijn van een
diep gewortelde levenshouding, die tevens het Calvinisme voortbrengt
als een bij die levenshouding passende religievorm. Voor deze laatste
opvatting pleit, dat men de sociale deugden van het Calvinisme ook vindt
bij met-Calvinisten, in het begin der zeventiende eeuw bij Hollandse
ondernemers van andere confessie, na de doorwerking der industriële
revolutie op het Europese continent ook onder Katholieken en Luthersen.
De tijd, dat het Calvinisme diepe invloed had is voorbij, maar activiteit,
werklust en trouw in de toewijding aan een taak vindt men desondanks
nog bij velen, die voor deze religievorm weinig waardering hebben.
Daarenboven, er zijn ook quietistische vormen van Calvinisme,
die voor economische ontwikkeling geen of weinig betekenis hebben.
Wij kennen ze in Nederland in de vorm van de bevindelijkheid en het is
opmerkenswaardig, dat juist de groep Calvinisten, die hier te lande het
best aan Webers ideaaltype voldoet, de Gereformeerden uit de school
van Abr. Kuyper, zich het felst tegen deze bevindelijk heid heeft gekeerd.
Daarmee is niet gezegd, dat het Calvinisme alleen maar een rationalisatie
is van een actieve, op zaakgerichte werkzaamheid en belangstelling georiënteerde
levenshouding. Dit ware een onjuiste depreciatie van het
belangrijke feit, dat het Calvinisme één der wijzen is, waarop zuik een
levenshouding zich uitdrukt, d.w.z. zichzelf vorm geeft. Wel echter
moet geconstateerd worden, dat er daarnaast nog andere vormgevingen
— al dan niet religieus getint - mogelijk zijn.
Eén van deze vormgevingen is het Communisme, waarvan men ons,
evenals van het Calvinisme, wil doen geloven, dat het dank zij zijn krachtige
ideologie zijn aanhangers tot daden heeft geïnspireerd. Het heeft
stellig belangwekkende overeenkomsten met het Calvinisme: zijn arbeidsethos,
zijn soberheid die op het schriele af is, zijn offerbereidheid
en de onverbiddelijkheid waarmee het zijn rationele consequenties aanvaardt
en nastreeft. Maar van de Russische arbeider geldt hetzelfde als
Fromm stelde van de Britse in de industriële revolutie nl. dat 'he had
to be moulded into a person who was eager to spend most of his energy
for the purpose of work.' 2 Zou deze ideologie ingang gevonden hebben,
tot zo veel en zo harde offers geïnspireerd hebben als er in Rusland gebracht
zijn, wanneer er in eigen wezen niet een aandrift geweest ware,
134