HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

160. De Prins voegt zich, in de oorlog, bij de Franse Gereformeerden, zonder Nederland uit
het oog te verliezen. In Duitsland weergekeerd, maakt hij zich, terwijl hij alles veil geeft, voor
een tweede tocht gereed, waarvan het welgelukken door de spoedig aangroeiende macht van
de Watergeuzen en door Alva's onverbiddelijkheid en willekeurige geldafpersing voorbereid
wordt.
In Frankrijk tweede en derde religieoorlog (Sept. 1567 — Maart 1568, Sept. 1568 —
Aug. 1570). — Reeds in 1568, verbond van de Prins met Condé en Coligny, tot
weerkeringen bijstand ter veroorloging van gewetensvrijheid. 1569. Juni. De Prins met 1200
ruiters en 3000 man voetvolk, voegt zich bij Coligny (Condé 16 Maart gesneuveld bij Jarnac).
Aan het einde van Sept. raadpleging of de Prins, die aan de oorlogsverrichtingen steeds
deelgenomen had, "om grote nooddruftige zaken, naar Duitsland zou gaan; de begeerte die hij
had om de glorie en ere Gods in de gemene zaak te vorderen, deden hem terug zetten alle
gevaren en zwarigheden; in onbekende klederen, alleen met vijf mannen, met welke hij
Frankrijk van de een tot de andere hoek doorgetrokken heeft". Weinige dagen na zijn vertrek
nederlaag bij Moncontour, alwaar Graaf Lodewijk, wellicht te driftig in het aanvallen, door
roemvolle aftocht het overschot des legers redt.
De Prins loopt, wegens onbetaalde soldij, gevaar door de soldaten mishandeld, door de
officieren in hechtenis te worden gesteld. — Hij en Graaf Jan gaan voort met verkopen of
verpanden van eigen patrimoniëel goed. "Wat het zilver, de meubelen betreft, het zal best zijn
het huisraad stuk voor stuk op de Frankforter mis te verkopen, om er meer geld van te maken"
(13). —
Door de Predikanten werden vele vruchtbare collecten gedaan; waarbij de lieden van kleine
en ook middelbare middelen en rijkdommen hun goede hart en genegenheid wel toonden;
maar onder de rijken waren er velen die zich excuseerden en hielden zich alsof zij schielijk
heel arm geworden waren; ja velen contribueerden alleen om in 't rolleken te staan — “Ik zie
wel, schreef de Prins, dat ik het leven in arbeid en ellende doorbrengen moet; maar ik ben
tevreden, daar het de Almachtigen behaagt; Hij geve mij de genade om alles niet lijdzaamheid
te dragen, gelijk ik tot dusver heb gedaan.”
1569 — 1572. De zaak scheen hopeloos: evenwel de Prins rustte niet; maar overlegde
dag en nacht om aan alle kanten vrienden te hebben en te gelegener tijd oorlogsvolk te
bekomen (6).
De WATERGEUZEN. Allerlei soort van bedrukten; Edelen (Lumey, Sonoy,
Treslong), landbouwers, kooplieden; 1 Sam. 22:2; meestendeels bannelingen, met wraakzucht
tegen Spanjaarden, vooral ook tegen priesters en monniken, bezield: weldra geducht; reeds in
1569 rantsoeneren zij op de kusten van Noord Holland twee koopvaardijvloten, van 60 en 40
zeilen; hun oorlogvoeren werd spoedig zeeroverij. De Prins wil hen gebruiken tot beter doel;
talrijke bestellingen ter zee. Zijn admiraal, eerst, de Heere van Dolhain, die, eindelijk ter
verantwoording gedwongen, slechts uitgaaf (5000 daalders) in rekening brengt; daarna (10
Aug. 1570) de Heer van Lumbres: hernieuwing van het verbod tegen iemand behalve Alva en
de zijnen vijandelijkheid te plegen; strenge tucht; bepaling dat "de kapiteinen elk op zijn schip
zullen hebben een minister (predikant) om Gods Woord te verkondigen, gebeden te doen, en
de soldaten met de schippers te houden in christelijke zedigheid."
Het aangroeien van de macht van de Watergeuzen door de oorlog tegen de Turken en de
opstand van de Moeren (1567 — 1570), voor Spanje geen klein bezwaar! begunstigd.
Vermochten reeds de Moren, nietig volk, kudde schapen, zoveel, wat zou niet.. een volk,
dapper en sterk als de Nederlanders, kunnen doen (13)?
1570. 1 Nov. Allerheiligenvloed: ontzettende verwoestingen; alleen in Harlingerland
796 mensen omgekomen, in de omstreken van Dokkum 5200.
Bestuur van Alva. — 1570. Criminele Ordonnantiën; uitmuntend. — TIENDE
PENNING, wegens de verkoop van roerende goederen; voor de handel zeer drukkend;