HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

tegen aristocratisch geweld. Het handhaafde de rechten wanden Staat tegen de afzonderlijke
Gewesten; de rechten van de ingezetenen tegen het Stedelijk Bewind.
96. Aldus ontstond gedurige worsteling tussen de Aristocratische partij, welke of geen
Stadhouder wilde, of enkel als Veldheer, als Ambtenaar, in volkomen ondergeschiktheid aan
van de Staten oppergezag, en de Staats-Stadhoudersgezinden, door wie een Eminent Hoofd
van de Republiek, ter billijke handhaving van de rechten van allen, onmisbaar, en de Stadhouder,
bij ontstentenis van het Vorstelijk gezag, onafscheidelijk van het Nederlandse
Staatswezen werd geacht.
De hardnekkigheid en tevens de goede trouw van velen, ook van aanvoerders van de
partijen, begrijpelijk door de onzekerheid van het Staatsrecht. Er was geen Grondwet dan een
overeenkomst (de Unie van Utrecht), ontwerp en met bepaalde en tijdelijke bedoeling, waarin
meer ondersteld dan uitgedrukt werd, en die aanleiding tot velerlei opvatting en uitlegging
gaf.
Twee malen is het van de Staten partij gelukt zich van het Stadhouderschap te ontslaan: 1650
— 1672 en 1702-1747. Door haar triomf ging de Aristocratie telkens meer over in een
Oligarchisch bewind. Daarentegen, bij elke neerlaag, werd de macht van de Stadhouders niet
enkel hersteld, maar door nieuwe Staats
wetten versterkt.
D. VERENIGDE NEDERLANDEN
97. Uit zeven van de zeventien Nederlandse Gewesten is de Republiek gevormd. Later heeft
de Staat aangrenzende steden en stroken lands veroverd (de Generaliteits-Landen); voorts in
Azië, Afrika en Amerika bezittingen verworven, wier uitgebreidheid veelmalen die van het
Gemenebest overtrof.
De Generaliteits-Landen; Staats-Brabant, Staats-Limburg en Staats-Vlaanderen (zie §
2.)
98. De Zuidelijke Nederlanden, die onder het Spaans-Oostenrijkse Huis zijn gebleven, hebben
echter bijgedragen tot de vorming van de Republiek. Door aanzien en bloei, door letterkunde
en beschaving, waren zij aan de Noordelijke vooruit; het Evangelie had er, ten minste even
krachtig als in Holland, gewerkt. De tegenstand werd er, ook omdat zij meer toegankelijk
waren, bedwongen, maar de edelste bestanddelen uit Brabant, Vlaanderen, ook uit de Waalse
Gewesten kwamen naar Holland over; zodat de grootheid van de Verenigde Nederlanden, in
het Noorden, maar niet alleen door het Noorden, gesticht is, en het aloude België voortleeft in
de luister van het Gemenebest.
De Rooms-katholieken zegevierden, door de Spanjaarden ondersteund. Toen verlieten
duizenden Protestanten hun woonplaats, om in het niet ten ondergebrachte gedeelte van de
Nederlanden bij voortduring te strijden voorde gemeenschappelijke zaak. Vele onzer
uitstekendste mannen in het laatst van de zestiende eeuw uit het Zuiden geboortig. Wat het
vrij geworden Nederland aan uitgebreidheid verloor, won het dubbel aan innerlijke kracht.
99. België niet, als wingewest, aan Spanje of Oostenrijk gehecht, na-ijverig veeleer op de
rechten van steden en Landschappen, vermocht evenwel niet met de jeugdige Republiek naar
de kroon, in handel, nijverheid of aanzien, te dingen. Uitgeput in de krijg, van een groot deel
van de bevolking verlaten, van middelen van bestaan grotendeels beroofd, werd het voor de
Republiek, eerst een strijdperk, waarin ze Spanje en Frankrijk bevocht, daarna een bolwerk
tegen Franse heerschappij.