HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

van dergelijke plannen en die hun in de weg stond, door tegenwerking, aanklacht, verguizing,
tot het verlaten van de Nederlanden te dwingen. Na zijn vertrek ging men voort met het
doordrijven van maatregelen en het verlangen van waarborgen niet wel verenigbaar niet de
landvorstelijke hoogheid en met de rechten en eisen van de Roomse Kerk.
1559 — 1561 De Prins achtte het gevaarlijk uit Spanje en naar Spaanse raad te worden
geregeerd en had, met af keer, de geheime afspraak van de Vorsten (§ 120) ontdekt. Spanning
wegens: 1. het blijven van 3000 Spanjaarden, weinig beduidend aantal tegen de inlandse
troepen en burgerijen; 2. de oprichting van nieuwe Bisdommen; in plaats van vier, achttien,
waaronder drie Aartsbisdommen, Kamerijk, Mechelen en Utrecht; een vermeerdering, om het
toenemen van de bevolking en de slapheid van de tucht, door Filips de Goede en Karel V
beraamd; maar hatelijk bij a. de vorige Bisschoppen, om de beperking van hun gezag; b. de
lagere Geestelijkheid, om het strenger toezicht en omdat de inkomsten van de Abdijen aan de
bisschopsstoel kwamen; c. de Adel, om de meerdere invloed van de Geestelijkheid in de
vergadering van de Staten; d. de Protestanten, dewijl de maatregel voornamelijk tegen hen
gericht was; e. de ganse bevolking, omdat vertalrijking van de Bisdommen, (ten onrechte) in
verband met Spaanse Inquisitie werd gebracht.
1561. Aug. Tweede huwelijk van Willem van Oranje met Anna van Saxen, dochter
van de Keurvorst Maurits; de Prins nu dubbel verdacht, om de Evangelische belijdenis van
zijn gemalin en de vete tegen haar vader (§ 116).
1561 — 1564. Haat tegen Granvelle. De oppositie, eigenlijk tegen het regeringstelsel gericht,
had de kardinaal tot mikpunt (97). Evenwel had hij het vertrek van de Spaanse oorlogsbenden
begeerd, de vermeerdering der Bisdommen afgekeurd, en was, noch vijand van de Privilegiën,
noch Spaansgezind. — Handhaving van de Plakkaten.
1560. Jan Herrewijn in Vlaanderen, sprak ter dood gaande tot het volk: "dus beloont d'
ellendige wereld de dienaars des Heeren Jezus Christus. Eertijds, toen ik dronk en klonk en
dobbelde, toen ik in alle ongebondenheid en goddeloosheid leefde, was ik buiten gevaar van
deze banden; maar zo haast ik mij tot Godzaligheid begeven wilde, werd mij de wereld tot
vijand, en nu voert ze mij ter dood. De dienstknecht is niet meerder dan zijn Heer." 8. Hij
zong in 't gaan ook de 130 ste Psalm. —
In 1562 werd opgesteld en in 1563 in het licht gegeven de Belijdenis des geloofs (§ 83a) "van
de gelovigen die in Nederland overal verstrooid zijn, en naar de zuiverheid des Evangelies
van onze Heere Jezus Christus begeren te leven." — Bemoediging van de Protestanten door
de voortgang hunner geloofsgenoten in Frankrijk, alwaar (bij het Edict van 17 Jan. 1561, en
na de eerste Religieoorlog, bij de vrede van 19 Maart 1563) gewetensvrijheid, op vele
plaatsen Godsdienstoefening, toegestaan was. — Opschudding onder de Gereformeerden te
Doornik, Valenciennes en elders. —
1563. Maart: vereniging (Ligace) van de meeste hoofden van de Adel tegen de Kardinaal;
brief van Oranje, Egmont en Hoorne aan de Koning, om zijn verwijdering, op dringende toon,
te verzoeken. 1564. Granvelle, aan velerlei smaad ten doel, verlaat, op geheime last des
Konings, het land.
1564 en 1565. Oranje en de zijnen alvermogend bij de Landvoogdes, welke nu, vermits ze
haar gezag niet handhaaft, geen tegenstand voelt. De aanhangers van de Kardinaal ter zijde
gesteld; niet zonder verwarring in het bestuur, misbruiken, omkoopbaarheid van de
ondergeschikte ambtenaars, provincialisme, velerlei beklag. Verlegenheid van Margaretha.
— 1564. Een leraar van de Gereformeerden te Antwerpen verbrand; vermanende het volk dat
hem ontzetten wilde: "lieve broeders, dat zich niemand voordoe om mij te verlossen; laat de
Heere Zijn werk in mij volbrengen" (8). —
Dikwerf verwonderlijke lijdzaamheid; bij Antwerpen samenkomst van vier of vijfhonderd
mensen, door vijf of zes trawanten gestoord: de Predikant ontkwam; sommigen gevangen; één