HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

de innerlijke constitutie van de Republiek bedorven en de gronden tot haar ondergang gelegd,
18.
222. Ook de Algemene Staten behielden dit overwicht niet. Wel werd en bleef het geheel van
de Verenigde Nederlanden, als Mogendheid, vertegenwoordigd door de Staten-Generaal;
maar hun oppermacht of oppertoezicht werd telkens meer verzwakt en verdrongen door het
streven, vooral van Holland, naar de gewestelijke soevereiniteit. Zelfs hetgeen, volgens de
Unie, gemeenschappelijk en algemeen was, werd dikwijls van Provinciale willekeur
afhankelijk gemaakt. Zo ontaardde het Gemenebest in een bondgenootschap zonder
staatseenheid, in een Statenverbond, waarin Holland de boventoon had.
Bij de lijkstaatsie van Willem I hadden de Staten-Generaal de voorrang. Zij
vertegenwoordigden de onverdeelde Soevereiniteit over de Kwartieren en steden van de
Generaliteit, en over de handen van de Oost- en West-Indische Compagnie18. Nog tot in 1620
is hun toegekend een oppertoezicht en overbewind in zaken van Unie, Religie en Militie; het
uitvoerend bewind in het militaire en politiek. Ook bij hen de rechtspleging wegens misdrijf
tegen de Generaliteit.
De Unie van Utrecht had vereniging gewild, als van één Provincie, ter eendrachtige
krijgvoering. Vooral dus in de financiën en voor het leger; de oorlogskosten uit accijnzen op
eenparige voet. Deze regeling bleef achter. Noodlottig stelsel van de Quotas; elk Gewest
voorziet in de wijs van heffing van zijn aandeel. Ook de betaling van de soldaten provinciaal;
verderfelijk wanbegrip alsof aan de Provinciale Staten, betaalsheren, het gezag over de
troepen op hun repartitie toekwam (§ 261).
Ook Oldenbarnevelt zag de schadelijkheid van een zo volkomen willekeur in.
Evenwel de vergadering van de Staten-Generaal, volgens hem, de bijeenkomst „van
bondgenoten en geallieerden, en geenszins Soevereinen van de geünieerde provinciën, ten
naaste op de voet van Creitzen van Duitsland en eedgenoten van Zwitserland, besognerende
alleen op de zaken die haar bij haar verbond gemeen zijn gemaakt.” Ook met de
Amphyctonen in het oude Griekenland vergelijkbaar. Aldus werd ieder Provincie bijkans een
afzonderlijke Republiek met eigen Natie en volledige Staat in het klein.
Bezwaren op het stuk van de overstemming. Holland (§ 197) met het minste gewest
gelijk te stellen, was onbillijk en schier ongerijmd; Holland van de meerderheid van de
gewesten onafhankelijk te stellen, was het vestigen van de oppermacht van één gewest over
de Generaliteit. Naar de geest van de Unie moest niet één Provincie, door hardnekkige
weigering, de wet kunnen geven aan de Republiek; elke partij heeft wel eens, uit eigen
belang, deze eenvoudige waarheid miskend.
223. Het landsheerlijk gezag, tevoren het schild van de bevolking tegen de Stedelijke
Regenten, werd, nadat het op hen was overgegaan, een wapen tot volksbedwang. Vooral in
Holland verdween de rechtmatige en aloude invloed van de burgerijen onder het bewind van
de Staten, of eigenlijk van de Stedelijke Vroedschappen, uit wier zaakgelastigden de
Statenvergadering gevormd werd.
Vergadering van de Staten van Holland. De Gecommitteerde Raden (1590): "raadslichaam
van de Staten, geheel van hen afhankelijk; meest tot beheer van de geldmiddelen en
verrichting van lopende zaken'." — De Ridderschap, die vroeger voor meer dan de helft voor
het Graafschap opkwam, nu weinig vermogend met één stem tegen 18 (te voren 6) steden,
Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden, Amsterdam, Gouda, Rotterdam, Gorkum, Schiedam,
Schoonhoven, Brielle, Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen, Edam, Monnikendam, Medenblik,
Purmerend; de kleinere steden zelden en slechts uit vertoning geroepen. — De Advocaat van
den Lande, (later Raadpensionaris) door de Staten gekozen; oorspronkelijk een rechtsgeleerde
die (gelijk de Pensionarissen aan de steden) de Edelen raad gaf; weldra ook door de steden