HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

landen,Spaans. Aan het einde zal wellicht de Koning van Spanje machtiger, de bevolking het
strijden ontwend, de Republiek door minder krachtige bondgenoten gesteund zijn." —
Gelderland, Friesland, Overijssel, Groningen en Utrecht meestendeels Roomsgezind, in de
Linie slechts door geweld getreden, zouden zich liever weer onder de gehoorzaamheid van de
Aartshertogen, en gevolgelijk van Spanje, begeven dan als Republiek te blijven bestaan ". —
Hooggaande twist met Barnevelt. — 21 Okt. Tweede brief van Maurits aan de steden van
Holland: “van het begin van de oorlog af hebben de meest kundigen en getrouwen in de lande
het niet handelen met de vijand als grondregel beschouwd: vermits de vrede, op welke
voorwaarden ook, het verderf wezen zou van de Staat." — Warmte en heftigheid van Maurits
en de zijnen; al waren er slechts drie of vier steden tegen het Bestand, hij zou met haar de
vrijheid des hands verdedigen; om aldus, door niemand geholpen, nog langer vol te houden en
eervoller te vergaan. Maar, hij is te verstandig en te braaf om aan zijn drift bot te vieren , hij
wil dat men vreze hetgeen hij met oorlogslieden en het volk zou kunnen doen; maar allen die
hem kennen, houden hem voor een wijzen en gematigden Vorst ". —
18 Nov. Verklaring van de Gezanten; hij afwijzing van eerlijke en voordelige
voorwaarden, is geen onderstand meer te wachten. — Ook verwerping van het Bestand zou
openbare verdeeldheid en afzonderlijke onderhandelingen met sommige Gewesten te weeg
brengen. Evenwel, zo het accoord niet aangedrongen werd door de raad en gezag van de
Koningen, zou Maurits de overhand verkrijgen 16. — Volgens Willem-Lodewijk, “dient de
goeden luiden wel ingescherpt dat de vijand, sedert lange jaren herwaarts, niet als deze trèves
gezocht, ook niet anders voor heeft dan om ons, buiten zorg en in de slaap, te gronde te
brengen".
Eindelijk stond Maurits met Zeeland alleen; bewerende dat dit Gewest niet kon worden
overstemd. De onverzettelijkheid van Hendrik IV maakte verdere poging zonder doel. “De
lieden worden door hun Magistraten en Overheden geleid. Maurits schikt zich in hetgeen hij
niet verhinderen kan, al zou hij liet, met gevaar van eigen ondergang beproeven" 16. —
1608. Nov. Gevecht bij Rijnberk; Adolf van Nassau sneuvelt.
Filips-Willem, Prins van Oranje, in Holland. “Door broedertwist zou verdeeldheid in
de Staat kunnen geboren worden; er zijn er die de oudsten, tegen de verdiensten des anderen,
begunstigen zouden" 16. Rond en oprecht; hij zou, ofschoon van de Roomse religie, niets
voor de Spanjaards en de Aartshertogen, tot nadeel van de Verenigde landen en van zijn eigen
huis, willen doen ".15
236. Vele, punten waren er, wier vereffening grote moeilijkheid had, zo als de volledige
erkentenis van de vrijheid van de Republiek, de handel op Oost-Indië, en de toestand van de
Rooms-katholieken. Eindelijk sloot men een Twaalfjarig Bistand. Na veertigjarigen strijd,
achtte de vijand zich gelukkig, een overeenkomst te verwerven, waarbij het Verenigd
Nederland in zijn onafhankelijkheid erkend, en een groot deel van de Overzeesche bezittingen
van Spanje aan het Gemenebest stilzwijgend afgestaan werd.
1. De verklaring van de onafhankelijkheid van de Staat. Dit was conditio sine qui non.
— Het Duitse Rijk zou gaarne de Verenigde Nederlanden weer in zich opgenomen hebben;
Barnevelt, zowel als Maurits en Willem-Lodewijk, lachten ermee, bekend met de overmacht
van Oostenrijk en de zwakheid van de Protestantse Vorsten; het Rijk een ijdele klank zonder
vermogen of gezag.
2. De Indische handel. De vijand wilde enkel, als voorheen, de vaartop Spanje. Neen!
overzeesche handel onmisbaar voor a. de welvaart van het land; b. de veiligheid van de
Republiek, (nauw verband van zeemacht en handel; de matrozen ter koopvaardij straks ten
oorlog gereed); c. de eer van de Natie: Wat ware schandelijker dan de Indianen, met de
Compagnie geconfedereerd, te verlaten ter discretie van zo wrede vijanden! d. de
verzwakking van Spanje: “geen beter middel dan de fondamenten van zijn uitstekende