HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

Financiën, Militie, tot instandhouding van de Unie; zonder kwetsing van de wettige macht van
de Provinciën, in al wat enkel provinciaal was? Ziedaar het verschil, feitelijk tegen
Oldenbarnevelt beslist.
Samenstelling van de Rechtbank. 24 rechters door de Staten-Generaal benoemd. Het proces
werd behandeld als over misdaad van gekwetste majesteit, waarin, naar rechten, de gewone
wijs van procederen niet behoefde te worden gevolgd. — Over een zaak, welke alle Gewesten
betrof, kon geen rechtbank uit één Provincie worden gesteld. De Staten van Holland waren
tevreden, mits er, gelijk gebeurde, 12 rechters uit Holland zouden zijn. ,,Noch bij hen, noch
bij het Hof van Holland, is toen de wettigheid van de rechtbank of van de rechters betwist"8.
Algemeen geachte personen; als Kromhout, voorzitter, en Junius, raad in het Hof van
Holland, van de Sande voor Friesland, enz; niet allen tegenstanders van Barnevelt 20. — De
behandeling was uitermate gestreng; noch bezoek van betrekkingen of vrienden, noch hulp
van een rechtsgeleerde, vergund.
Vonnis. Eenparig. — Feiten in de sententie. „Hij heeft, tegen de fundamentele wetten
van de Verenigde Nederlanden, de stand van de Religie in verwarring gebracht; zichzelf, in
handelingen met de vreemde Vorsten, aangematigd de autoriteit en de regering van het Land;
tot steunsel van zijn factie, onder allerlei voorwendsels, het vuur van tweedracht gestookt en
wantrouwen tussen de Gewesten verwekt; de rechten van de Gerechtshoven miskend; de
Magistraten opgemaakt om zich te sterken bij oorlogsvolk in hun bijzondere eed; een ligue
tussen acht grote steden ontworpen ter beraming van middelen tot feitelijke weerstand;
getracht om het gewone oorlogsvolk uit de gehoorzaamheid van de Staten-Generaal en van
Zijn Exc. te trekken; aan de Staten van Utrecht alle assistentie van raad en daad doen
aanbieden om de cassatie van de waardgelders aldaar te beletten; alle welke handelingen
gestrekt hebben om niet alleen de Stad Utrecht, maar ook de staat van de Lande en de persoon
van zijn Exc. in het uiterste gevaar te brengen. Daardoor, en door alle zijn verdere
machinatiën en conspiratien, is gevolgd dat er Staten in Staten, Regering in Regering, en
nieuwe verbonden in en tegen de Unie opgericht, een generale perturbatie in de staat van de
Landen, zo in het kerkelijk als in het politiek, gekomen, de financiën uitgeput, en de Landen
op ettelijke miljoenen aan kosten gebracht; algemeen mistrouwen en tweedracht onder de
Bondgenoten en de ingezetenen van de landen ingevoerd, de Unie verbroken, de landen tot
haar eigen verdediging onbekwaam gemaakt, en in gevaar gebracht zijn van te moeten
vervallen in enige schandelijke handeling of tot hun gehelen ondergang; die daarom in een
welgestelde Regering niet behoren geleden, maar anderen ten voorbeelde gestraft te worden.”
—
De Staten-Generaal, in hun brief van 19 Mei 1619 aan Provinciale Staten, voegen er bij: ,ons
is van de rechters opening gedaan dat verscheidene andere punten tot zijnen laste zijn
gebracht, waarvan in de sententie niet wordt vermeld, welke groot bedenken hebben gegeven
dat hij zijn oog wel naar de vijand zou gehad hebben."
Straf. — De dood met verbeurdverklaring. — Door de hardnekkigheid van de Remonstranten
op de Synode, de beroerten in onderscheiden steden, en het gevaar van de Prins onder vele
kwalijkgezinden, werden de rechters tot meer gestrengheid gestemd 20. Willem-Lodewijk
had, billijk en edelmoedig, zachter oordeel gewenst.
14 Mei. Voltrekking van het vonnis. Maurits vroeg meermalen: „spreekt hij van geen
pardon?” Hij zeide, met tranen in de ogen: het ongeluk van de Advocaat is mij leed, ik heb
hem altijd lief gehad en dikwijls vermaand anders te doen. Omdat hij een andere vorm van
Regering heeft zoeken in te voeren, die Kerk en Staat zon hebben ondergebracht, heb ik mij
tegen hem moeten stellen; maar hetgeen hij tegen mij misdaan heeft, vergeef ik hem gaarne."
Op het schavot in het Binnenhof gekomen, sloeg Barnevelt de ogen ten hemel, zeggende: "o
God, wat komt er van de mens!" En tegen het volk: "mannen, gelooft niet dat ik een
landverrader ben, ik heb oprecht en vroom gehandeld, als een goed patriot, en die sterf ik."