HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

A. 1584-1585.
205. De verslagenheid, bij het verlies van Willem I, was ontzettend en algemeen. IJlings
werden maatregelen ter volharding beraamd; de Unie van Utrecht bevestigd; de
zeventienjarige MAURITS in de Regering gebracht. Meer dan ooit scheen redding
onmogelijk zonder buitenlandse hulp; er moest, in stede van de Hertog van Anjou, weerom
naar een vreemden Vorst en Beschermheer worden gezocht.
,De gemeen man en sommige van de voornaamste Regeerders van de Lande, bijzonder
in Holland en Zeeland, waren zeer perplex en verslagen" Gelderland inwendig verdeeld,
Overijssel uit Steenwijk en Zutphen benauwd, Groningen in 's vijands macht; Friesland, de
Ommelanden, en Drenthe gebrandschat en verwoest; overal mistroostige burgers, onervaren
edellieden, bezettingen slecht bezoldigd, een leger te velde van 3000 man voetvolk en 2000
paarden 1. — Zelfs een Marnix zag naar verzoening uit: "Ik ben van de mening, Indien het
mogelijk ware een tamelijke religionsvrede voor Holland en Zeeland te bekomen, dat men
dezelve met beide armen zou aangrijpen en dezes jammerlijken oorlogs een einde maken"
18 Aug. 1584. De Staten van Brabant, Vlaanderen, Holland, Zeeland,. Utrecht,
Mechelen en Friesland, volgens de Unie van Utrecht verenigd, dragen bij voorraad de
regering op aan Maurits, Eerste Raad in de Regering, en de Raad van State. Van de
Graaflijkheid, bij erfrecht (§ 192), zweeg men. Oldenbarnevelt was tot de opdracht gezind.
206. Ook na het overlijden van de Prins werd zijn raad gevolgd en het oog naar Frankrijk
gericht. De Koning zou gaarne de Soevereiniteit hebben aanvaard; maar de machtige partij
van de Roomsgezinden, in wier oog elke verbintenis met ketters, tegen de bij uitnemendheid
Rooms-katholieken Filips, een gruwel was, zou het niet hebben geduld. Hendrik 11I was er
van overtuigd en kon door generlei voorwaarden, hoe vernederend voor de Geünieerde
Gewesten, worden over gehaald. Weldra barst in Frankrijk de burgeroorlog tegen de Gereformeerden
weer uit.
Engeland op verre na zo machtig niet als Frankrijk. Geen leger, geringe oorlogsvloot;
de toekomst, om het erfrecht van de Roomsgezinde Maria Stuart, onzeker. Elisabeth van
Puriteinen en Calvinisten afkerig. In Frankrijk daarentegen was het hoofd van de
Gereformeerden (Hendrik van Navarre) de naaste troonerfgenaam, en Franse bijstand aan de
Geünieerde Gewesten zou de vijand van zijn hulpbronnen afgesneden, spoedig in
verlegenheid hebben gebracht.
1585. Febr. Gezantschap (niet zonder velerlei en scherpe weerspraak) naar Parijs.
Aanbieding van de Landen, gelijk ze Karel V bezeten heeft; handhaving van de
Gereformeerde Godsdienst bedongen, zonder bepaling omtrent de religie van de Magistraten.
— De Gezanten berichten dat ,de Staten van de Verenigde Provinciën nog heersen over meer
als 90 steden, voorzien met geschut. ammunitie, en levensmiddelen, behalve vele kastelen en
forteressen" 6. Hendrik III weifelt; tot afwijzing genoodzaakt, uit vrees voor de opgewondenheid
van de Roomsgezinde bevolking met haar bekwamen leidsman de Hertog van
Guise, Desniettemin (31 Maart) openlijk optreden van de Ligue, ter vering van de ketterse
troonopvolger en uitroeiing van de ketterij.
207. De Spaanse wapenen maakten middelerwijl groten voortgang. Parma overmeesterde stad
op stad en was, door sluwe gematigdheid zowel als door zeldzame oorlogsbekwaamheden,
geducht. Uit Brabant en Vlaanderen werden de Gereformeerden verjaagd; zo de Koning een
weinig toegeeflijkheid aan Holland en Zeeland had vergund, zou wellicht zijn gezag in geheel
Nederland zijn hersteld.