HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

Zo de Herdopers te Munster (§ 115), wier hoofden Hollanders waren; Jan Beukelszoon,
kleermaker van Leiden, Jan Matthijs, bakker uit Haarlem, David Joris, glasschilder te Delft;
zij achtten zich uitverkoren om, met geweld, een duizendjarig Rijk op aarde te stichten, en
bedreven alle misdrijven welke door trots, ontucht en wreedheid, in verbond met valse
Godsdienstijver, kunnen worden gepleegd. — Maar was het nodig dat, om de afwijkingen,
gesproten uit het bederf van de eeuw, de natuur van de Christelijke Hervorming door Karel
voorbij werd gezien? Ontbraken hem de middelen om goed en kwaad te onderscheiden? De
geschriften van Luther? De omgang met de godvruchtige Vorsten, die hem de Confessie van
Augsburg (1530) overhandigd en zich lange tijd, wellicht uit overdreven nauwgezetheid,
tegen zijn aanmatigingen niet te weer hebben gesteld? Gold ook niet voor hem de vermaning
„beproeft, de geesten of zij uit God zijn?” Had hij niet een onbedrieglijke toetssteen in de
Heilige Schrift?
114. De Nederlanden waren, nadat Gelderland was veroverd, allen, onder Karels
heerschappij. Wederkerige gehechtheid heeft tussen Vorst en landzaten bestaan. De Keizer
handhaafde zich als Landsheer; trachtte toenadering en eenheid van de afzonderlijke
Graafschappen en Hertogdommen te bewerken; breidde zijn beschermend gezag uit, met eerbiediging
doorgaans van oude vrijheden en rechten, en nam vele maatregelen tot wezenlijk
oorbaar van het Land. Nederlander van geboorte, toonde hij meermalen genegenheid en
voorkeur aan Gewesten die hem, meer dan enig ander van zijn Erflanden, ondersteund en in
bijna onophoudelijke oorlog.
In 1517 bemachtigen de Geldersen Medemblik en Alkmaar, en liepen gans Holland af. —
1538, plunderen zij 's Gravenhage aangevoerd door Maarten van Rossum, bekwaam en
stoutmoedig partijganger. — In 1542 wilde men in Holland f 60,000 geven en meer, zelfs
van twee koeien een," zo de Landvoogdes Holland van branden en brandschatten bevrijdde.
— In 1543 doet Hertog Willem van Gulik en Geef, door de wapenen gedwongen, eindelijk
afstand van Gelderland en Zutphen, ten behoeve van de Keizer.
In Spanje, waar over het voortrekken van Nederlandse gunstelingen hevig beklag was, verhief
zich de Keizer, na het dempen van een opstand, boven aloude herkomsten. In de Nederlanden
meer behoedzaam. Maar, in 1540, toen, in plaats van regelmatige beslissing omtrent een waar
of vermeend privilegie af te wachten, Gent de vaan van de rebellie opgestoken en de
Soevereiniteit van Vlaanderen aan Frankrijk aangeboden had, bedwong hij dien euvelmoed
niet nadruk en gestrengheid.
Algemene Staten, te Gent, Brussel of elders; als beginsel van Staatseenheid, van
onberekenbaar nut. — In 1534, vereniging van Holland en Utrecht onder één Stadhouder.
— In 1548 Traktaat van Augsburg, waarbij de Keizer, ten behoeve van het Huis van
Oostenrijk, verkreeg dat de Nederlanden, als Bourgondische Kreits, met dubbel aandeel in de
Rijkslasten, van 't Rijk vrij, dat is aan hem alleen onderdanig, werden gemaakt''. Pragmatieke
Sanctie, volgens welke alle de Gewesten onder één Heer verenigd moeten blijven. De eenheid
van de Staat, althans tegenover het buitenland gevestigd, en de erfopvolging op eenparige
voet(97).
Van 1530 af, MARIA, zuster des Keizers (1505 — 1558) en Koninginweduwe van Hongarije,
Landvoogdes over de Nederlanden, „goedhartig en de vaderlandse gunstig.”" Kloeke Vorstin,
krachtig bewind. — De Raad van Financiën en de Geheime Raad, voor rent en wetgeving,
onmisbare werktuigen van de Regering; de Raad van State, voor algemeen bestuur, bleef
minbeduidend, meer sieraad, met aristocratische en nationale glimp.
Onder de merkwaardigste verordeningen des Keizers zijn — de last om de landsrechten in
schrift te stellen, als grondslag van algemeen wetten; de straffen tegen bedriegelijke
bankbreuk; de ordonnantie op de munt; de verbetering in de rechtspleging: het Plakkaat van