HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

Staat,dit zou Richelieu, om geschil en botsing niet de Republiek te vermijden, het liefst gezien
hebben. Later werd verdeling ter sprake gebracht, totdat uit de toeleg (onder Mazarin, § 297)
om ze geheel aan de Franse kroon te hechten, het Barrièrestelsel ontstond.
274. Merkwaardige wapenfeiten, ter zee en te land, verhoogden de nationale roem. De Oost
en West-Indische Compagnieën bereikten een verbazende hoogte van aanzien en macht; al
was de luister van de laatste, door roekeloosheid en overspanning, van korten duur.
De oorlogsroem nationaal. „In de legers van de Staat, hoe ook door vreemde
toevoegselen vergroot, bleef altijd een Nederlandse kern, zodat de vaderlandsliefde, welke
allerwege in de harten blaakte, in het leger gebracht werd; bezield door Nederlandse
vrijheidsmin, te samen gehouden door Nederlandse geestkracht, tot de overwinning door
Nederlandse bevelhebbers geleid” 1.
Ook voor het Zeewezen heeft de Stadhouder met ijver gezorgd; veeltijds door de
landprovinci6in en ook door Amsterdam tegengewerkt. — Krachtige toerusting vooral nodig
tegen de Duinkerkers, die (1631 — 1637) van Maassluis alleen 200 schepen veroverden. In de
dagelijkse gevechten tegen deze stoutmoedige zeelieden, ook bij winterdag, kloeke zeelieden
en ervaren bevelhebbers gevormd (Piet Hein, Tromp).
De Oost-Indische Compagnie breidt zich uit door verovering en handel. — 1628, Batavia
tegen 100,000 Javanen verdedigd; 1636, vestiging op Ceylon; 1640, Mallaca bemachtigd.
Betrekkingen op China; op Japan.
West-Indische Compagnie. — Snelle opkomst; van 1623 tot 1636 rust zij 800 schepen uit;
verovert er 500, ter waarde van 60 millioen; zendt, in 1625 en 1626 vier vloten in zee; 72
oorlogschepen, met 1200 stukken en 9000 zeelieden en soldaten; heeft 24.000 man in dienst
— 1632, vestiging op St. Eustatius; 1634, op Curaçao. Grote veroveringen op de Spanjaarden
en Portugezen, vooral in Brazilië. Aankoop van uitgestrekte landen in Noord-Amerika (thans
New-York, Connecticut, New-Jersey, gedeeltelijk Delawaren Pensylvanie) ; stichting van
Nieuw-Amsterdam. -- Even spoedig verval; weinig overleg; kaapvaart en waaghalzerij;
uitbreiding, onevenredig aan de middelen ter handhaving van het verkregen gezag.
275. De Hervormde Kerk was bevestigd op Evangelische grondslag. De verwarring, waaraan
kerkelijke beslissing een einde gemaakt had, was ontstaan, niet uit de algemeenheid van
afwijkende gevoelens, maar uit de steun door de Overheid, eigendunkelijk en partijdig, aan
Godgeleerden, die, hun eigen inzichten aan de Kerk hadden willen opdringen, verleend.
Zegenrijk bleef haar invloed ; vooral zolang in vastheid van leerbegrip geen genoegzaamheid
van waarborg voor geloofsijver en ware Godzaligheid gezocht werd. Ook in andere
werelddelen predikten zij Christus en Dien gekruist.
De Gereformeerde Kerk werd door de Overheid ontzien. De invloed der rechtzinnige
leraars was groot. Natuurlijk, bij de nauwgezette leden der Kerk. De Remonstranten gaven
breed op van der predikanten „trotsheid; poogden zij de Overheid de voet op de keel te zetten,
gelijk de Paus. „Doch, antwoordde men, ,wat macht hebben zij om dat te doen? Door
oproerige predicatiën? Zo noemen terstond de Magistraten alles wat tegen hun interest
gepreekt wordt. — Wel poogden de Staten die invloed te beperken. De Nationale Synode, die
om de drie jaren zou vergaderen, kwam nooit weer bijeen. In 1625 werd zij vervangen door
een Staats- en Kerkcommissie (ad nutographa). Het aristocratisch foederalisme ook aldus
gereed om zich, zodra mogelijk, van de in 1618 geleden nederlaag te herstellen.
Voor de Remonstranten werd allengs, in het uitoefenen van hun Godsdienst, oogluiking
gebruikt. Tegen de Roomsen de plakkaten strenger onderhouden dan tijdens het Bestand.
De Godgeleerdheid bij de Hervormden, in grotendeels polemische richting, liep gevaar meer
op de Symbolische Schriften dan op den Bijbel, meer op scholastieke vormen dan op