HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

70. Schatten zijn ook voor de Natiën geen waarborg van wezenlijk en bestendig geluk. Ook
hier was overvloed oorzaak van overdaad en weelde, van trots en overmoed, van verbastering
en zedenbederf. Zelfs de grootste voorrechten lieten onvoldaan, omdat men onverzadelijk
was. Telkens twist, oproer, burgerkrijg; met terugkering van orde en rust, verdubbeling van
brooddronkenheid, dartelheid, ontucht; aan het Hof, bij de Adel, in de Steden, niet het minst
onder de Geestelijkheid.
In de Nederlanden de uitspraak ten volle bewaarheid: „De werken des vleses zijn openbaar:
overspel, hoererij, onreinheid, ontuchtigheid, afgoderij, venijngeving, vijandschappen,
twisten, afgunstigheden, toorn, gekijf, tweedracht, ketterijen, nijd, moord, dronkenschap,
brasserijen en dergelijke.” Ook de Geestelijken, bij het aannemen en uitlokken van
overvloedige giften voor de Kerk. hadden te weinig, met toepassing op zichzelf, bedacht dat
„die rijk willen worden, in verzoeking en in de strik vallen, en in vele dwaze en schadelijke
begeerlijkheden, welke de mensen doen verzinken in verderf en ondergang: want de
geldgierigheid is een wortel van alle kwaad, tot welke sommigen lust hebbende, zijn
afgedwaald van het geloof.”
Onder de Utrechtse Kerkvoogden telt men er die gans niet onbesproken van wandel zijn
geweest. En in de Kloosters? Men hore het getuigenis van een Monnik: „Dagen en nachten
verslijten de Geestelijken in wellust, met eten, drinken, slapen, jokken, boerten, sprekende
hun tongen de volheid van de ijdele harten uit. Zij zijn wederhorig, onleerzaam, halsstarrig,
twistziek, deugdeloos, gaarne in gezelschap, ongaarne in de enigheid, onderzoekende niet
anders dan hetgeen van de wereld is.” — Een Abt, in het bezit van 365 morgens land, gaf
een derde van de opbrengst voor zijn tafel uit.
71. Achteruitgang in gedrag en zeden was gevolg van achteruitgang in het geloof. De
zaligmakende waarheid was in vergetelheid geraakt. Sedert lang wist men niet meer dat
Christus de enige en algenoegzame Zaligmaker is, dat zijn bloed reinigt van alle zonden, dat
er, om zijnentwille, vergeving is voor een iegelijk die gelooft. De mens zou volbrengen en
verdienen wat de mens had volbracht en verdiend. Aldus beproefde men het onderhouden van
Gods geboden, uit slaafse vrees en in eigen kracht; daarna, bij het gevoel van onvermogen,
werd men, van lieverlede, tot het berusten in uiterlijke Godsdienstoefening gebracht. Deze
dwaling heeft de weg voor een reeks van dwaalbegrippen geopend, het Evangelie van de
genade vervalsten, met godvergetenheid, een vrijbrief voor elke misdaad verkrijgbaar gesteld.
God vergetenheid hetzelfde als zedenbederf. “Gelijk het hun niet goed gedacht heeft God in
erkentenis te honden, zo heeft ze God overgegeven om te doen dingen die niet betamen,
vervuld zijnde met alle ongerechtigheid."
72. In het begin van de zestiende eeuw, en veel vroeger reeds, had de Christenheid weinig
christelijks meer. De Bijbel, aan de leken onthouden, was de Geestelijken nagenoeg
onbekend. De roem van Godgeleerdheid werd in het jacht maken op schoolse
spitsvondigheden gesteld. Naast, zo niet boven, CHRISTUS werden de afgestorvene heiligen
met aanbidding vereerd. Vergeving van de zonden werd gezocht in het bouwen van Kerken en
Gestichten, in kerkplechtigheden, bedevaarten, boetedoening van allerlei aard; ten laatste was
zij, naar een soort van zondentarief, bij de Priesters te koop. Zodanige Godsverering, die
veeleer Godontering, afgoderij en heiligschennis was, openbaarde haar verderfelijke
strekking; wangedrag en bijgeloof waren in alle standen, twijfelarij en ongeloof vooral bij de
Geestelijkheid algemeen.
De heidense wijsgeer Aristoteles en de spitsvondigheden van de Scholastieken werden
boven het Evangelie gesteld “vragen die dwaas en zonder lering zijn en twisting
voortbrengen." — "Indien zij," schrijft in de vijftiende eeuw een betergezinde, "zo ijverden