HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

vele Grieken naar Italië, nadat de Turken Constantinopel hadden overmeesterd, de studie van
de oude letterkunde herleeft. Beoefend door de Christen, zal deze studie ter
geloofsversterking strekken, ook het ongeloof kan er door worden gevoed. — 1492, Amerika
ontdekt; 1498, omzeiling van de Kaap de Goede Hoop. — Het was als of de ganse wereld
weldra ook aan Nederland cijns betalen zou, maar ,,wat baat het de mensa of hij de gehele
wereld gewint en lijdt schade zijner ziele?"
76. De gewelddadige oppermacht, ter handhaving van een leer waardoor de enige troost in
leven en in sterven wegvalt, scheen, na veelvuldige tegenstand, gevestigd. Machtige Vorsten
hadden zich tegen Rome verzet; kerkelijke Vergaderingen (Conciliën) hadden meermalen
beweerd dat haar gezamenlijk gevoelen boven de uitspraak des Pausen wettig overwicht had;
de wapens van de geleerdheid worden dikwerf tegen de geestelijke dwingelandij gericht; zij
had eiken aanval verduurd. Menige poging was in het werk gesteld om hervorming van de
Geestelijkheid te verkrijgen. Niet altijd gebleven zonder vrucht: hier en daar, nu en clan, was
het gepleisterde graf overpleisterd. Maar men had de verschijnselen aangetast, niet het wezen
van de kwaal, men had dit wezen niet erkend in de verloochening van de genoegzaamheid van
Gods Woord, als bron, van Gods Zoon, als middenpunt, van Gods Heiligen Geest, als Leraar
van de waarheid. Zo sommigen rekenschap afgelegd hadden van de hope die in hen was, de
geloofstaal werd door pijnbank en doodstraf gesmoord. Waar menselijk overleg, menselijke
wijsheid en kracht te kort zijn geschoten, daar openbaart doorgaans God luisterrijk Zijn
kracht. „De vijand was gekomen als een stroom,” nu zou de Geest des 1Ieeren de banier tegen
hem oprichten, de Nederlanden zouden, in de smeltkroes van de ellende, tot een Verenigd en
Godgewijd Nederland worden gevormd.