HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

ondernemingsdrift, van zucht naar avonturen". De Oost-Indische handel, lang door Venetië
gevoerd, was, na de omzeiling van de Kaap de Goede Hoop, in de handen van Portugal
geraakt. Diep verval van het zeewezen en weerloosheid van de factorijen van de Portugezen
in Indië. Wereldlijke en geestelijke tirannie (ook de Inquisitie hadden zij derwaarts
overgebracht) had reeds hun macht ondermijnd. Evenwel zoekt men nog langs een anderen
weg dan die van de Portugezen het Oosten te bereiken.
Wijdvermaarde tochten om het Noorden. 1594. Reis van Barendsz. en Linschoten, tot
op 13 graden van de Noordpool. 1595. Tweede reis. 1596. Derde reis: Barendsz en
Heemskerk naar Spitsberg; overwintering op Nova Zambia. Tochten naar een onbereikbaar
doel; maar die, door moed en volharding, tot eer van de Hollandse zeemanschap hebben
gestrekt 97. — 1595 Compagnie van Verre (landen). Cornelis Houtman niet 4 schepen
(bemand te samen niet 250 koppen) naar Oost Indië, om de Kaap; aankomst op Java, najaar.
Indië lag open voor de Hollandse ondernemingsgeest.
229c. Het drievoudig verbond met Frankrijk en Engeland, steunpunt, dacht men, ook voor de
Duitse Protestantse Vorsten, was eervol en veelbelovend voor de Republiek. Schitterend was
het jaar 1597, door het ruitergevecht bij Turnhout en andere oorlogsfeiten. Maar, ach! de hulp
uit Engeland en Duitsland was en bleef gering; Hendrik IV, die alleen in de Republiek een
trouwe bondgenoot had, nam de gelegenheid te baat om te Vervins met Spanje op gunstige
voorwaarden vrede te sluiten, en de stervende Filips trachtte de afgevallen Gewesten, althans
voor het Roomse geloof, te herwinnen, door de Nederlanden, als afzonderlijke Staat, onder
zijn dochter Isabella af te scheiden van de Spaanse Monarchie.
Mei 1596. Verbond van Frankrijk, Engeland en de Nederlanden tegen Spanje; de
overige Protestantse Vorsten tot deelneming uitgenodigd (zo als Willem I reeds gewild en
beproefd had). — Waarom dit, vooral na de opkomst van de Ligue, niet vroeger? Elizabeth, te
zelfzuchtig, te lauw in godsdienstzaken, te afgunstig op de Nederlanden, te na-ijverig op
Frankrijk; de Duitse Vorsten, te baatzuchtig, te kortzichtig, te onenig, 97. De Staten-Generaal
wisten dat zij voorvechters waren van Europa tegen de Spaanse overheersing en Hendrik IV
was diep doordrongen van het gevaar uit het overwicht van Spanje en Oostenrijk; Elizabeth
schier enkel op eigen belang en eigen verdediging bedacht. Eerst na de verovering van Calais
(1596), bevreesd dat de Spanjaard zich zo nabij haar kust nestelen zou, sloot zij niet Frankrijk
dit Verbond, waarin de Republiek, als zelfstandige, vrije Staat opgenomen werd. — Nu
scheen er hoop de zeventien Gewesten aan de vijand te ontwringen.
1597. 24 Jan. Gevecht bij TURNHOUT. In een half uur verslaan 800 ruiters, met
verlies van een tiental doden of gekwetsten, (3000 man; 2000 gedood, 500 gevangen, 38
vaandels veroverd. Binnen 8 dagen was Maurits in 's Hage terug en het doel van de tocht
(beveiliging van Noord-Brabant en Zeeland) bereikt. Venit, vidit, Deus vieit. „Hij kwam, hij
zag, God overwon.'' Het verbond glansrijk ingewijd.
Elizabeth traag en karig. — Amiens in Picardië, door Hendrik IV tot wapenplaatsingericht,
door de Spanjaarden verrast (11 Maart). De Staten niet bij machte om,
volgens 's Konings verlangen, de vijand onverwijld aan te grijpen. Eerst toen de Kardinaal
Albrecht zuidwaarts heentrok, kwam Maurits in het veld; in drie maanden (Aug. — Okt.)
verovert hij Pijnberk, Meurs, Bredevoort, Enschedé, Ootmarsum, Oldenzaal, Lingen. „Het
platteland van Zutphen en Twente, van Drenthe en de Ommelanden, was in deze éne
veldtocht voor goed verlost. Al zocht Maurits de gunst van de menigte niet, zij kwam hem
met haar toejuiching en bewondering te gemoet”.
De Protestantse vorsten van Duitsland meest weigerachtig; een verachtelijk geslacht; door
loomheid, lafheid, hebzucht, van zijn wakkere voorgangers onwaard. Getuigen van de
vervolgzieken ijver van de Jezuïeten, wachten zij, angstig maar lijdelijk, de toekomst (de
dertigjarige oorlog, vrucht van hun onverschilligheid) af. Elizabeth scheen de oorlog in