HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

maar die de kracht derzelve verloochend hebben,” zodat zijde straf ondervonden van hun
ontrouw.
Vier Tijdperken dus:
van lijden, 1517 — 1568;
strijd, 1568 — 1648;
bloei, 1648 — 1713;
afval en ondergang, 1713 — 1795.
EERSTE TIJDPERK.
LIJDEN 1517-1568.
109. Dit was de tijd van het martelaarschap, waardoor de Gemeente gesticht en de vorming
van de Republiek voorbereid werd. Ook hier was de zelfopoffering van de bloedgetuigen het
zaad van de Kerk. Het geloof levendig en onvermengd; er is geen bijoogmerk of flauwheid
van belangstelling, als men voor de goede belijdenis sterft.
„Zij hebben bespottingen en geselen geproefd, en ook banden en gevangenissen; zijn
gestenigd geworden, door het zwaard ter dood gebracht; verlaten, verdrukt, kwalijk gehandeld
zijnde; welker de wereld niet waardig en was; hebben in woestijnen gedoold, en op bergen, en
in spelonken, en in de holen van de aarde; en deze allen hebben door het geloof getuigenis
gehad.”
110. Sedert lang was in de Nederlanden de grond van de wederopneming van het zuiver
Evangelie bereid. Ondanks algemeen afval, zijn ook hier steeds Christenen geweest die, met
meer of minder besef van de dwaalbegrippen der Roomse Kerk, de evangelische waarheid,
althans in de voornaamste punten, voor hun eigen hart gekend en aan anderen medegedeeld
hebben. Velerlei klacht werd tegen de misbruiken in de Kerk en tegen het wangedrag van de
Geestelijkheid gehoord.
Voorlopers van de Hervorming. —
Gerard Groote van Deventer (1340 — 1884), die tegen de lediggang van de Bedelmonniken
opkwam en een Broederschap ingesteld heeft, de Broederen des gemeenen levens, aan de
prediking van het Evangelie en aan het volksonderwijs gewijd. Fraterhuizen te Deventer,
Zwolle, Groningen, Amersfoort, Utrecht, Gent, Brussel, Antwerpen, en elders. Godsdienstige
redevoeringen in de landtaal; oprichting van scholen, Zij leerden: “Velen horen de Mis, die in
doodzonden zijn; de zodanigen helpt de Mis niet. — Wij moeten bidden uit het hart, met de
mond, en door de werken. — Als het gedrag overeenstemt met hart en mond, dan is zoet in
de oren Gods dit eendrachtige geluid, — Ik wilde liever dat gij een paar ogenblikken met het
hart u tot God keren, dan dat gij een ganse dag gedachteloos las. — Verdienen wij de hel, zo
zullen wij dieper in de hel komen dan Joden of Heidenen. — Die in zijn zonden sterft, wordt
veroordeeld, al bad onze Lieve vrouw met alle de Heiligen voor hem. — Adel, naar de
geboorte en naar het vlees, acht onze Lieve Heer niet. — Wie zich tot gehoorzaamheid
begeeft, dien kan het eeuwige leven beloofd worden, zonder vagevuur. — Beter een zuster
gewillig, gehoorzaam en gezeglijk zonder één penning, dan een met grote inkomsten en die
deze hoedanigheden mist. De meest eenvoudige die hier deugdzaam leeft, zal, als hij eenmaal
God ziet, wijzer en verstandiger zijn dan alle de geleerden van de wereld. Daarom, willen wij
hier namaals wijs en verstandig wezen, zo laat ons nu gehoorzame kinderen zijn.”