HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

niet, willende nochtans veel daarin zeggen" 10. In 1599, tegen het gevoelen van Maurits en
Willem, begeerden de Afgevaardigden van de Staten dat de oorlogskans zou worden
gewaagd; jongelieden drongen hevig en ongestuim op slaan, 's anderen daags (bij het naderen
des vijands) spraken zij wat zachter en vertrokken in de naaste stad" 10.
Nog in 1589 werden de Commissarissenpolitiek op de Synoden gecommitteerd door
de Staten en de Stadhouder; daarna is hij in die zaken voorbijgegaan, en ook in andere zaken
trachtte men zich van zijn invloed te ontslaan. — Hij daarentegen verzette zich niet tegen Van
Barnevelt, aan wie de leiding van de algemeen belangen meer en meer overgelaten werd. In
oorlogszaken was er gemeen overleg. „Zes en dertig malen, van 1592 tot 1608, had deze de
Prins in de legers bezocht, om het voornemen bij de Staten te doen secunderen; hebbende
middelerwijl nog vier Koninklijke Legatien, loffelijk uitgevoerd” 6. — Maurits heeft de
Staten volgzaamheid betoond. Hij gaf, met rondheid en volharding, advies (§ 230, 235); daar
het de Heeren Staten gelieft hem anders te belasten, kon hij daartegen niet anders doen." 90
226a. Drie tijdsgewrichten; het eerste (1588-1598) beslissend voor de regeringsvorm en de
onafhankelijkheid van de Republiek het tweede (1598-1607), mede gekenmerkt door
schitterende oorlogsroem; het derde (1607 — 1609) merkwaardig door de onderhandelingen
over een Bestand.
I. 1588-1598.
227. Ontwijfelbaar werd de afstand van Leicester, eerst drie maanden na zijn vertrek. Een
tussentijd, bij onzekere toestand, van het uiterste gevaar. De voorstanders van de eenhoofdige
staatsvorm (slagboom tegen aristocratische overheersing zowel als tegen de overmacht van
één Gewest), moedeloos reeds door de afwezigheid van de landvoogd, werden machteloos,
zodra de landvoogdij zelve wegviel. Aan de Staten, aan de Staten van Holland vooral, kon het
oppergezag niet meer worden betwist.
1588. Jan. — Maart. "In 20 jaren stonden de zaken nooit gevaarlijker. Zeeland,
Holland, Utrecht en Friesland alleen. Het land zonder hoofd, zonder raad. De oorlogslieden
muiteden en de burgerijen morreden en scholden op de Overheid. De Overheden hadden geen
tijd om iets tegen de vijand van buiten te arbeiden. De twist niet met de Malcontenten of
Papisten, maar met geloofsgenoten en gedeeltelijk met de predikanten. Boven dit alles de
toorn van de koningin" 10. Misnoegen van de bezettingen, wegens wanbetaling, tot hevige
dadelijkheden uitgebarsten, te Heusden, Woudrichem, Willemstad, Schoonhoven, Naarders,
Veere, Arnemuiden, Bergen op Zoom, vooral te Geertruidenberg, dat (April 1589) aan de
vijand overgeleverd werd. Van buiten niets te hopen, van binnen geen eigen kracht. De
gedachten van Filips II op Engeland gevestigd; anders waren Holland en Zeeland gewis
verloren geweest.
In de Staten-Generaal Holland meester. — Die aan Leicester en de Koningin getrouw zijn,
vervolgd. Reeds in Februari tracht men in het Leicestersgezinde Utrecht omkering te
bewerken. — Sonog, op last van de Staten, door Maurits in Medemblik belegerd; uit de dienst
ontslagen. — De Koningin dreigt gunst en hulp te onthouden.
1 April. Acte van afstand; door de Koningin goedgekeurd om de injuriën aan Leicester
door ambitieuze en factieuse personen gedaan. 5 April: bevestiging van de Raad van State in
de Regering. — 12 April: Willoughby, kapiteingeneraal over de hulptroepen,
gouverneurgeneraal van wege Elizabeth. Ook hij meermalen met de Staten van Holland in
geschil.
Tegen de Staten had een groot deel van de bevolking sterken weerzin. De Kerken van
Gelderland schreven aan Elizabeth: „Het ongelukkig begin en de nog ongelukkiger voortgang