HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

Opofferingen van de Nederlanders. In 1558 lening van 24 ton goud; negenjarige bede van f
800,400. — “De Edeldom heeft zich wel gekweten met overgroei te vromigheid en
gewilligheid; de Staten hebben gewillig geholpen tot 40 millioenen goud".
Landvoogd Emanuel Filibert, Hertog van Savoye — Filips scheen minder eigenmachtig dan
Karel V te werk te will en gaan. Meer dan zijn vader washij toen nog vriend van der
Nederlandse Adel. Naast de Landvoogd zou nu de Raad van State (vroeger onbeduidend §
114) meer wezenlijk deelhebben aan het bestuur; met jonge edellieden (Oranje, Egmont,
Bergen) versterkt. Spoedig evenwel oppositie vooral ten gevolge van de tegenstrijdigheid van
Spaanse en Nederlandse belangen. Dezerzijds klachten dat de oorlog tegen Frankrijk,
grotendeels op kosten van het uitgeputte Nederland, ten behoeve van Spanje gevoerd werd
Daarentegen beweert men dat alles naar de zin der Nederlandse Groten tegen het belang des
Konings geschiedt. Tweedracht en verwarring in het landsbestuur. Teleurstelling en
wantrouwen van Filips.
120. Voordelige vrede was het loon op hachelijke strijd; maar werd met samenspanning van
de Vorsten tegen Protestantse onderdanen gepaard. Verzoend, zouden zij eendrachtig zijn ook
in de handhaving van het Roomse Kerkgeloof. Filips vertrok naar Spanje, nadat hij ook in de
Nederlanden de ten uitvoerlegging van dit ontwerp voorbereid had.
1559. 3 April. Vrede van Cateau Cambresis, zeer voordelig voor Filips. Geheime
afspraak ter verdelging van ketters, gelijk artikel had Karel V, hij de vrede te Madrid, in 1529,
bedongen. „De Koningen van de aarde zijn te samen opgestaan tegen de Heere en tegen Zijn
Gezalfden; om te doen al wat Gods hand en Gods raad te voren bepaald had dat geschieden
zonde.”
Aug. Vertrek des Konings, na de handhaving van de Plakkaten nadrukkelijk aanbevolen te
hebben. Voortaan zou de regering,met meer waardigheid en klem (buiten de Raad van State
om) bij weinige vertrouwde staatslieden berusten. Vooral van Generale Staten (zo ligt een
orgaan van nationaal verzet) mag geen sprake meer zijn.
B. 1559-1565.
121. De belijders van het Evangelie, talrijk reeds, waren ongezind en onvermogend
tegenstand te bieden. Maar drijfveren van onderscheiden aard, haat tegen Spanje,
handelsbelang, eerzucht van de Adel, vooral ook republikeinse zuurdesem, een oorzaak van
gevaarlijke gisting, maakten vele Roomsen afkerig van eiken maatregel die, ongunstig aan de
Hervorming, tevens te zeer in het voordeel van Rome, van Spanje, of van onbeperkt
koninklijk gezag scheen. De Reformatie vond bescherming in algemeen en weerstand tegen
de daden of ontwerpen van een antinationaal bewind.
1n Duitsland, Frankrijk, vooral ook in Engeland en Schotland, won de Reformatie veld. Ook
hier te lande doorhandelsverkeer, betrekking op buitenlandse Kerken, openlijke
Godsdienstoefening van de Protestantse hulptroepen, niet het minst door de vervolging.
Evenwel was het nog: ,niet vele wijzen na de vlese, niet vele machtigen, niet vele edelen." —
Nog 100, ja 1000 Rooms-katholieken tegen één Gereformeerde (6). Bij de meeste Groten
niets dat naar geloofsijver geleek; ze waren noch Katholiek, noch Protestant".
Jaloezie en haat tussen Nederland en Spanje, onder Filips de Schone en Karel V, door het
begunstigen van Nederlanders versterkt. In 1519 Adriaan Floris; Bisschop van Tortosa en
Regent van Spanje; de achttienjarige Chievres Aartsbisschop van Toledo; de Nederlandse
Groten, ten koste van de inlandsen Adel, in hoge bedieningen gesteld; beweegreden tot de
opstand in 1520. — Na vreesde Nederland a. wederkerige partijdigheid van een geheel
Spaanse Vorst; b. de hooghartigheid van de Castilianen; c. de invoering van despotische