HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

goeddunken; vrijheid om, bij schennis dezer overeenkomst, de wapens tegen de Landvoogd
op te vatten); voorwaarden, ten gevolge waarvan de jeugdige Vorst, in plaats van de Staten te
leiden, aan de leidband van de Staten gelegd werd: d. de benoeming van de Raad van State,
grotendeels uit aanhangers van de Prins; e. de aanstelling van dezen (22 Okt.) tot Ruwaard
van Brabant, en (19 Jan. 1578) tot Luitenant-Generaal van Matthias, weldra, spottenderwijs, 's
Prinsen Griffier genoemd. Volgens Don Juan “de artikelen zo exorbitant, ongewoon, onbillijk
en onredelijk; alsof de Staten nooit Prins of heer gehad hadden, of als nog hadden; en zochten
zij niet anders dan verandering in de oude foren van regering, invoering van een staat populair
en van het algemene volk, met te niet doening van de Roomse Religie en van des Konings
gezag."
1577. 7 Dec. Don Juan vijand verklaard. 1578. 31 Jan. Nederlaag van der Staten leger
bij Gemblours; onvermijdelijk gevolg van traagheid en zorgeloosheid. Vruchteloos had de
Prins zeer gedreven dat men offensieve oorlog voeren en met een geweldig leger Don Juan,
eer hij veel oorlogsvolk vergaderd had, uitdrijven moest'. — 6000 dood of gevangen. Grote
verslagenheid te Brussel; waarop meer gevaar zou gevolgd zijn, zo niet de Prins in de nacht
omgegaan, een ieder getroost, moed gemaakt en orde gesteld had. — Don Juan overmeestert
Leuven en vele andere Steden.
180. De Prins, die reeds voorlang het oog naar Frankrijk, tegenwicht van het Huis van
Oostenrijk, gewend had, kon niet afkerig zijn van het voortzetten van de onderhandelingen
met de Hertog van ANJOU, waaraan de verlegenheid van de Staten bevorderlijk was. Het
gelukte hem, ondanks veler pogingen in anderen zin, zich ook met dezen Vorst in goede
verstandhouding te stellen.
Francois, Hertog van Alençon en Anjou (1555 — 1584); broeder van Hendrik III en
naastgerechtigde tot de troon, woelziek en eerzuchtig. Sedert lang had hij aan de Nederlanden
bijstand beloofd. De meerderheid van de Staten-Generaal en de Aartshertog waren tegen hem;
ook de Protestanten. Wenselijkheid echter dezen Vorst, die vooral in Henegouwen vele
aanhangers had aan de Generaliteit te verbinden: anders kon hij ligt, of de Koning van Spanje
ondersteunen, of zich stellen aan het hoofd, hetzij van de Roomse, hetzij bepaaldelijk van de
Waalse Gewesten. Als vriend, noch als vijand, te verachten; ook omdat zijn huwelijk met
Koningin Elizabeth waarschijnlijk gerekend werd.
Eerst de 13 Aug. 1578, na velerlei moeilijkheden, tot Beschermer van de vrijheid van
de Nederlanden benoemd, met belofte dat, bij verandering van Soeverein, de keus op hem
vallen zou. Verbintenis niet Protestantse Vorsten; de Koningin van Engeland, de Koning van
Navarre, en Hertog Casimir. — Dit was voor de Waalse Gewesten te veel, die van toen af tot
verzoening met de Koning hebben overgeheld.
181. De vrees voor Fransen invloed en de zucht van de talrijke Gereformeerden om,
tegenover de Roomsgezinden Anjou, een ijverig geloofsgenoot te stellen, voerden, alsof de
toestand nog niet verward genoeg ware; een derden vreemdeling in het Land, Hertog
CASIMIR van de Palts. De Protestanten, in korten tijd machtig geworden, drongen aan op
vrije Godsdienstoefening, de maatregel die hiertoe zou dienen, was het begin van de
betreurenswaardige religieoorlog.
Hertog JAN CASIMIR (15431590), tweede zoon van de Keurvorst Frederik III;
ijverig Gereformeerd; onberaden, ongestadig, voortvarend, heftig; noch door bekwaamheden
uitstekend, noch door karakter; bezoldigd door Koningin Elizabeth. — Zijn komst, zeer
welgevallig aan de meeste Hervormden, wekt, gelijk de Prins voorzien en voorspeld had, het
mistrouwen van de Roomsen op.
Het getal en de invloed van de Gereformeerden toegenomen; door: