HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

91. In Nederland had deze verslapping van het algemeen Bewind drieërlei strekking;
onafhankelijkheid van de Gewesten; overmacht van de Steden; willekeur van de Regenten.
92. De Staatseenheid (tevoren eenzelvig met de Landsheer) werd door het gezag van de
Algemeen Staten niet hersteld. De Afgevaardigden waren door de lastbrief elk zijner
Provincie, gelijk elk lid van de Provinciale Staten door de lastbrief zijner Stad, aan banden
gelegd; de Gewestelijke en Stedelijke Regenten trachtten weldra op alle aangelegenheden de
regel in toepassing te brengen, vroeger bij het heffen ener bede in gebruik, dat geen Gewest of
Stad mocht worden overstemd. Aldus werd, na de omwenteling, een wijs van beraadslagen
behouden, doeltreffend bij voormalige werkkring, maar zeer schadelijk nu, omdat ze
regelmatige behandeling en afdoening van zaken belette en de Staat in een bondgenootschap
van Republieken herschiep; in een Alliantie of bestendig congres, waarin zeer ligt door één
Gewest of één Stad de boventoon gevoerd, door één lid dwingelandij over het Staatslichaam
uitgeoefend werd.
Zelfstandigheid met onafhankelijkheid verward, geregelde samenwerking onmogelijk
gemaakt; de suprematie van holland en van Amsterdam gevestigd op de zwakheid van het
Algemeen Bewind.
93. De Steden, die reeds vroeger gedreigd hadden het overwicht te hebben, verkregen bijkans
volkomen heerschappij. Door het wegvallen van het landsheerlijk gezag waren de Staten,
Algemeen of Provinciale (te voren onderdanen en niets meer) in het bezit geraakt, of niet de
uitoefening belast van de Soevereiniteit. En wie zou nu in de Statenvergadering zich tegen de
steden hebben verzet, daar de Geestelijkheid van rechtstreekse deelneming aan
Staatsaangelegenheden uitgesloten, en de Adel, door krijg en beroerten, versmolten en
uitgeput was?
94. De Stedelijke Regenten, terwijl zij streefden naar onafhankelijkheid en deel hadden aan
het Soeverein gezag, waren vertegenwoordigers en wilden ook zijn meesters van de burgerij.
Langzamerhand werd de invloed van de ingezetenen beperkt en vernietigd, tot dat het
opperbewind van de stad, zoowel als het deelgenootschap aan Gewestelijk en Staatsbestuur,
voor weinige aanzienlijke geslachten (Patricische Families) bijkans ten eigendom werd. Zo
vestigde zich in Nederland de alleenheersing van de stedelijke Aristocratie.
De Broedschaps Colleges (§ 24) van lieverlede oppermachtig. De kiezerscollegia ter
zijde gesteld. De vervulling van de openvallende plaatsen veeltijds door de stadsregering
zelve, althans in Stadhouderloze tijd. — Voorts zorgde men het raadplegen met de burgerij,
dat in gewichtige aangelegenheden van oudsher
plaats had, in onbruik te brengen.
Hoe is dit mogelijk geweest? a. Ondergeschiktheid was een blijvende karaktertrek van de
Natie met afkeer van ambtsbejag. b. De aristocratische regering liet aan de ingezetenen een
ruime mate van burgerlijke vrijheid. c Er was doorgaans reden van tevredenheid over de
algemene gang van het Bestuur".
95. Die alleenheersing, door de welvaart van de burgerij en de loffelijke hoedanigheden van
de Regenten verzacht en getemperd, is niet zonder weerspraak gevestigd. Men ondervond de
nadelen van een orde of wanorde waarbij de Staat in Provinciën en steden verscheurd en
versnipperd, het algemeen welzijn aan een overmachtig deel van de Republiek ten offer gebracht,
veerkracht in oorlogstijd, ook ter verdediging onmogelijk gemaakt, het recht en
vrijheid van de bevolking aan één stand en aan een zeer klein getal personen overgeleverd
werd. Het Stadhouderschap, steunpunt tegen landsheerlijke verdrukking, werd het evenzeer