HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

verklaring of men buiten de vijf punten geen zwarigheid heeft en zich met de zes artikelen
van de Resolutie van 3 Dec. 1611 verenigen kan; de Remonstranten willen enkel horen of hun
vijf artikelen in het oog van de tegenpartij dragelijk zijn of niet; deze kan dit niet onbepaald
verklaren, maar is bereid om te handelen over een ontwerp van verdraagzaamheid.
1613. 5 Maart: Resolutie waarbij aan de drie Gereformeerde predikanten het inleveren
van een opstel gelast wordt ter vereniging. — Deze onderscheiden het tolereren van een
gevoelen, en het toelaten dat het geleerd worde. Ongehoord is het predikanten in het leerambt
te dulden die openlijk hun verschil van de leer van de Kerk hebben verklaard, maar zij willen
het gevoelen dulden; mits a. de Remonstranten het voor zich houden, tot aan de beslissing van
de Synode; b. rondelijk verklaren dat zij overigens de leer van de Formulieren in alles voor
schriftmatig achten; c. zich onderwerpen aan het oordeel van de klassen en Synoden, d. en dat
de jaarlijkse Synoden hersteld wonden.
1613. 6 Maart. Brief van Jacobus I. De Koning schrijft dat de kwesties beter door openbaar
gezag dan door de twisten van de theologanten worden gestild; met verbond om de disputen
op de predikstoel te brengen. — Arminianen ook hierdoor stouter, de Gereformeerden
bekommerd. — Traktaat van de Groot over de Godsdienstigheid daar Staten van Holland, —
De Staten wilden nu een leerformulier voor de predikanten in Holland en West-Friesland; a.
onnodig, zolang men de onschriftmatigheid van de bestaande Formulieren niet bewees: b.
nadelig; wat de waarheid afgaat, sterkt tot voordeel van de leugen: e. ongeoorloofd; want de
ware Christelijke Gereformeerde Religie was gevestigd; niemand mag eens anders consciëntie
binden, de Overheid zou grijpen in een vreemd ambt, en het zou, bij weigering van de
rechtgevoelende leraars, zeer onbillijke begunstiging van de Remonstranten zijn".
Desniettemin tracht Oldenbarnevelt dergelijke Resolutie door te drijven. Vandaar (1614. 23
Jan.), waarschuwing van de Staten om niet bovenmate wijs te willen zijn; niet te leren dat
God enigen geschapen heeft ter verdoemenis, of de mensen tot de zonde noodzaakt, of tot de
zaligheid hen nodigt aan wie Hij besloten heeft ze niet te geven; in planten dat de
onverdienbare genade Gods in Jezus Christus het begin, midden en einde van de zaligheid is.
—
De Gereformeerden er tegen. a. “Men kan niet te hoog gaan als men blijft binnen de palen van
Gods Woord. b. De Gereformeerde leer wordt gebrandmerkt door valse voorstelling. c. Met
de dwaalleer van de verkiezing uit een voorgezien geloof is de genade onverenigbaar.
Eenvoudigen en zwakken moet men verdragen; niet die zich verstandig achten, de waarheid
lasteren, en anderen aftrekken. Geen rust hierdoor, omdat het voorschrift, in de zin van de
Remonstranten uitgelegd, niet aannemelijk is; de Gemeenten niet bevredigd zullen zijn; de
twisten van de Academie op de leerstoel zullen worden gebracht. Liever geve men bevel aan
de Remonstranten ons zich te houden aan de Formulieren (daar zij de gevoelens van
ondergeschikt belang achten en aan de Overheid dit rent toekennen), of roepe de Nationale
Synode bij een".
254. De Hervormden, onvermogend, zouden gaarne, bij minnelijke schikking, de kerken
hebben verdeeld; de Remonstranten, bijkans meester, konden niet met de helft te vrede
worden gesteld. Er bleef dus, waar de prediking uitsluitend aan Remonstrantse leraars
opgedragen was, de verongelijkten niet over dan, met prijsgeving van de kerkgebouwen, in
huizen en schuren te gaan. Maar, ziet ook deze samenkomsten werden verboden, belet, met
geldboete, ontpoortering, en uitbanning gestraft. Uit vele Kerken verdreven, werd de kerkleer
ook daar buiten niet meer geduld.
Bij uitzondering te Leiden, gelijk getal Remonstrantse en contra remonstrantse
predikanten, „die met elkaar kerkenraad hielden, elk op zijn beurt predikten en het
Avondmaal bedienden, gaande de ledematen zodanigen horen als zij verstonden met goed
geweten te kunnen doen”; een schikking elders vruchteloos beproefd. — De rechtzinnige