HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

en een Spaanse Prinses. Holland inzonderheid was voor Frankrijk beducht; dit kon een
toevlucht en steun voor de Roomsen zijn, voor de zes Provinciën, voor de Stadhouder, reeds
met Engeland en Brandenburg bevriend. —
Nog bij het leven van Frederik Hendrik (15 Dec.1646) tekening van de Preliminairen; eerst na
zijn dood (14 Maart 1647) VREDE VAN MUNSTER (30 Jan. 1648), waarbij in Duitsland de
staatsregeling behouden, de godsdienstvrijheid voor Luthersen en ook voor Gereformeerde
Vorsten bevestigd, in Europa het stelsel van evenwicht van de Grote Mogendheden, voor
kleinere Staten onmisbaar, ontwikkeld, en, wat de Verenigde Nederlanden aangaat, het zegel
op het werk van 80 jaren gedrukt werd. —
Spanje erkent de Verenigde Nederlanden als Vrije en Soevereine Staten, Provinciën en
Landen." (Art. 1) „Een iegelijk zal behouden de Landschappen, Steden, Plaatsen, landen en
Heerlijkheden die hij tegenwoordig houdt en bezit.” (Art. 3). ,De rivier de. Schelde, alsmede
de kanalen van 't Sas, Swijn en andere zeegaten daarop responderende, zullen van de zijde
van de Staten gesloten' worden gehouden." (.Art. 14).
Dit sluiten van de Schelde, een ongehoorde vernedering, was de bevestiging jure van hetgeen
reeds een halve eeuw facto bestond. — ,, God heeft ons deze rust bezorgd. "** —
Heftig en ijdel protest van de Paus tegen de bepalingen waarbij aan de ketters
godsdienstoefening vergund werd.
De Republiek trad aan de hoofdstrekking van de Franse diplomatie (overmeestering van de
Spaanse Nederlanden en van het graafschap Bourgogne) eens voor altijd in de weg. En geen
bedenking, kunst noch geweld, vermocht, sedert, haar van deze standplaats te doen wijken".
Verontwaardiging van de Fransen over de trouwloosheid van de bondgenoot. Was er voor dit
beklag generlei grond? of wilde misschien Mazarin geen vrede, zolang Frankrijk niet meester
van geheel België werd? De kardinaal was, in de toenmalige omstandigheden, zo
onhandelbaar niet. Met meer nauwgezetheid zon de Republiek waarschijnlijk, zender dat ze
aldus België prijs gaf, de algemene vrede bewerkt en tevens de wrok van de Franse regering
hebben ontgaan.
287. Het stadhouderschap van Frederik Hendrik is een van de meest luistervolle tijden van het
Gemenebest. Wellicht is het nooit rijker geweest aan innerlijke kracht. De wereldhandel
stelde dit kleine landje in staat om, zonder overspanning, de meest geduchte Mogendheden te
weerstaan, het vijandelijk grondgebied te bestoken, tegen overheersing en gewetensdwang
bijstand te verlenen, en in de schaal van Europese belangen beslissend overwicht te leggen.
De handel werd bij voortduring door de oorlog gevoed. ,De visserij, scheepvaart en
koophandel, hebben zulk een menigte van volk van de andere landen herwaarts getrokken, dat
ze alle steden hebben moeten groter maken en het land betimmeren, in voege dat de oorlog
gestrekt heeft tot benedictie van de inwoners; en hoezeer zij vermenigvuldigden, zo werden
zij nochtans alom rijk, niettegenstaande de Groote en dagelijkse nieuwe belastingen" 7. De
vaart op de Oost- en West-Indien; de handel op de Oostzee, ten koste van de Hanze zeesteden
bijna geheel bemachtigd; de (lijnvaart, waardoor een groot deel van Duitsland werd verzorgd;
de Levanthandel; de handel op het Noorden (met Rusland sedert 1604), de vrachtvaart, zijnde
de Nederlanders door het goedkope van de vrachten, de voerlieden van geheel Europa,
geworden; voorts de visserij en, de tabrijken en allerlei takken van nijverheid en vertier.
De legers van de Republiek waren een krijgsschool (§ 271); de vloten en werven een
kweekplaats voor zeevaartkunde en scheepsbouw 9. — Zweden is een voornaam deel van
beschaving en welvaart aan Holland verplicht. Gothenburg, de tweede stad des rijks, gesticht
door ongeveer 100 huisgezinnen van Hollandse vissers. Verbazende uitbreiding en
verbetering van de ijzer en geschutgieterijen door een Hollands koopman (L, de Geer; 1587-
1652) in staat {1644) om, op eigen kosten, in de Hollandse havens, een hulpvloot van 32
schepen niet 3000 koppen uit te rusten, waardoor, in de oorlog tegen Denemarken, na