HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

ijkdommen te ondergraven" 7 — Vooral in de Zeeprovinciën was men er onverzettelijk op.
Reeds deelden 20,000 personen in de Oost Indische handel. De Oost Indische Compagnie had
in Indië 40 schepen, met 5000 zeevarende mannen; in Guinea 20 schepen; in West-Indië op
de zoutvaart 100 grote schepen en 1800 man. „Het verlaten van Indië,” volgens de
Compagnie, “zou wezen de vermindering van meer dan de helft van onze macht; ook te land;
want al onze macht en welvaren te land komt uit de zee"
3. De toestand van de Roomsen. De vijanden wensten vrijheid van godsdienstoefening.
Een verlangen, ook door Frankrijk ondersteund, gevaarlijk gerekend voor de
Hervormde Kerk, dus ook voor de Staat; te meer omdat de Roomsen, Spaansgezind en door
openbare samenkomst bekend met de grootheid van hun getal, ligt tot schadelijke ontwerpen
zouden worden gebracht; als b, v. om een deel van de Verenigde Nederlanden onder de
Aartshertogen te brengen
Barnevelt zou, desnoods, daar in de Roomse godsdienstoefening hebben bewilligd, waar vele
Roomsen zijn, zo als te Utrecht, Haarlem, Amsterdam, en elders; echter onder zekere
voorwaarden. Maurits zeer tegen de Roomsen gestemd. — Van de Staten wordt niets
verkregen dan een toezegging dat men later in de zaak zou pogen te voorzien.
1609. 25 Maart. Bijeenkomst te Antwerpen. —
9 April. TWAALFJARIG BESTAND. Niet de Staten, als vrije Landen, Gewesten en Staten,
op welke de Aartshertogen en de Koning van Spanje niet eisten. Bekrachtiging van het status
quo; onderlinge vriendschap en koophandel, in Europa; daar buiten, niet zonder des Konings
verlof, behalve in de landen van Mogendheden die het hun zouden willen toelaten. Verklaring
van de Franse en Engelse Gezanten dat in de gunstige beschikkingen omtrent de handel Indië
begrepen is.
237. De gebreken van de regeringsvorm, zo als die, vooral na Leicesters vertrek, was ontaard,
waren onmiskenbaar. Een Raad van State, met Maurits aan het hoofd, zou terugkering
geweest zijn tot de oorspronkelijke aard van het Gemenebest, waarvan men, om
buitengewone omstandigheden, afgeweken was. Maar er bleef tegen de verwezenlijking van
dergelijk ontwerp, in de verdeeldheid van inzicht en belang, onoverkomelijk bezwaar. Het
landsheerlijk gezag, de algemeens landvoogd, bij de Unie van Utrecht nog ondersteld, was er
niet meer; ook nu trachtte men tevergeefs naar eenheid van uitvoerend bewind.
Verkeerde richting van de Staatsvorm (§ 221-223). Geen band van de Provinciën, geen
lichaam dat zorg voor het algemeen droeg: elk Gewest en zelfs iedere stad een afzonderlijk
geheel, met macht en rekt van Soevereiniteit; zovele Soevereiniteiten als stemgerechtigde
steden. Zelfs voor zaken van weinig belang, komen de Staten-Generaal bijeen; met grote
kosten, met langwijligheid en verwarring16. Er was, twintig jaren, tijdens, maar voorzeker
niet 1rrachtens, dergelijk Bestuur, voorspoed geweest. Het herzien van de Linie, zonder iets in
de substantie te veranderen, werd nu ernstig ter sprake gebracht; de onmisbaarheid van een
Raad van State (van 12 of 15 leden), met genoegzame macht om de resoluties van de Staten-
Generaal, desnoods met bedwang, ten uitvoer té leggen; vertegenwoordigende de Staat. Over
alliantie, bestand, vrede, of buitengewone heffing, zou door de Staten-Generaal bij
voortduring worden beslist. Maurits aan het hoofd; de leden, Frederik-Hendrik en Willem
Lodewijk, levenslang; de overigen voor 3 jaren; Oldenbarnevelt voorzitter. Hendrik IV zou
niet ongaarne Maurits Soeverein hebben gezien. Op hem was hij voornemens te bouwen al
wat hij ten behoeve van de Verenigde Gewesten doen en handelen zou, in vrede of oorlog"
16. — Sommigen beweerden (met het oog op Frankrijk, of op Maurits) dat men tegen Spanje
niet verzekerd zon zijn, ten ware de Republiek Vorstendom werd.
De misvorming van het Staatsbeheer was wellicht onvermijdelijk geweest, toen voor
de zelfstandigheid van Holland, steunpunt van de weerstand, allereerst moest worden
gezorgd. Dubbel jammer het bestendigen van deze gebrekkige toestand, nadat het nijpende