HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

hervorming, wel is waar, maar niet naar het richtsnoer van de Heilige Schrift. Om de tucht te
herstellen, wilde men strenger onthouding dan Gods Woord voorgeschreven had; om de Kerk
uit dienstbaarheid te verheffen, eiste men voor haar de wereldheerschappij. — Het
kloosterleven meer algemeen. Velerlei verenigingen van Monniken, oorspronkelijk gevormd
om zich aan boete, overdenking, en nuttige werkzaamheid te wijden, weken spoedig af van
die bestemming. -- De heiligen en de beelden van de heiligen vereerd. — De Godsdienst in
uiterlijkheden gesteld.
Ook toen reeds protesteerden eerbiedwaardige mannen tegen dit verloochenen van Christus
verdiensten, Bijv. Anselmus (1033 — 1109), Aartsbisschop van Canterbury, die zijn enigen
troost vond in de verzoeningsdood van de Godmens. — Bernardus (1090 — 1153), Abt van
Clairvaux, onder een krom en verdraaid geslacht schijnende als een licht in de wereld,
voorhoudende het Woord des levens."
„Ach,' zeide hij, „de verdienste van de mens is te hopen op Hem, die zalig maakt.” —
„Ontrouwe dienaars zijn het die zich iets laten voorstaan op hun werken, zij matigen zich de
lof aan van de genade, als of de muur zich op de zonnestraal beroemde dien zij door het
venster ontvangt.” — „Waar is rust en onbezorgdheid dan in de wonden van de Heiland? De
wereld dreigt, het lichaam drukt, de duivel belaagt; ik val niet, gevestigd op een
onbewegelijke rots.” Ook hij dus „gebouwd op het fondament van de Apostelen en Profeten,
waarvan Jezus Christus is de uiterste hoeksteen.”
16. Het LEENSTELSEL, dat ook in de Nederlanden ál doordringende invloed verkreeg, was
gegrond op de uitgifte van landerijen in leen; doorgaans in erfelijk bezit, op voorwaarde van
hulpbetoon in de krijg. De Soevereiniteit, in de Frankische Monarchie op grondbezit en
krijgsbeheer gevestigd, door het krachtvol bestuur, van de Karolingers, tegen de
aanmatigingen van de Aristocratie gehandhaafd en gesterkt, ging onder de opvolgers van
Karel de Groote, van lieverlede bijna teloor; en deze Vorsten, toen de betrekking van
onderdaan geen voldoenden waarborg tegen de weerspannigheid van machtige Ambtenaren
en Edelen gaf, trachtten haar te ondersteunen of te vervangen door de betrekking van leenman
of vazal. Diezelfde uitgifte van Leen kwam weldra bij de onderscheiden rangen van de vrije
bevolking in gebruik; de leenman werd ook zelf leenheer; de gehele toestand werkte mee om
dit nieuwe samenstel van rechten en plichten algemeen te doen worden. -- In een tijd van
regeringloosheid en verwarring, heeft het samenhang en eenheid bewaard, krijgsmansdeugd
en Riddergeest ontwikkeld, maar het is aanleiding geweest tot menigvuldig geweld; tot
miskenning van der Vorsten wettig gezag; tot onderdrukking van de vrije bevolking, dikwerf
aan de wreedheid en schraapzucht van kleine dwingelanden weerloos ten prooi.
Verderfelijk was, in het uitgeven in leen, de staatkunde van de Frankische Vorsten, zij
maakten van een gevaarlijk hulpmiddel gebruik. De ondergeschiktheid waarop zij, als
Soeverein, rept hadden, werd gekocht. Te duur betaald, vooral daar zij kon worden opgezegd,
tegen teruggaaf van het leen.
De leengoederen oorspronkelijk eigen, vrij goed (Domeinen, allodiaal goed), uit de vele
bezittingen van de Vorst, onder zijn gunstelingen verdeeld. De leenman gaf, des verkiezende,
het leen, als onderleen of achterleen, uit. — Later droegen ook vrije grondbezitters hun erf,
om het als leen terug te ontvangen, aan Vorsten en Edelen op: ten einde, door een machteloze
overheid niet langer beschermd, een machtige Leenheer te hebben. Die kon, wegens
verschillende goederen, met velen, terzelfder tijd, in leenmansbetrekking staan. —
Menigvuldigheid, doorkruising, onzekerheid en verwarring van verbintenissen en rechten.
De meeste Nederlanden erfelijke Lenen geworden in de 9 e en 10 e eeuw; Vlaanderen, in 563;
Namen, in 900; Holland, in 922; Henegouwen, in 916: Luxemburg, in 963.