HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

Al wat naar Inquisitie zweemt, uit Nederland gebannen ( par. 86). Bij de Unie van
Utrecht was bepaald, „ieder particulier zal in zijn Religie vrij mogen blijven, en men zal
niemand ter oorzaak van de Religie mogen achterhalen of onderzoeken.”
134. De Gereformeerde Kerk verkreeg vaste inrichting, geregeld bestuur. Maar haar
zelfstandigheid werd soms door de Overheden, haar geloof niet zelden door dwaalbegrippen
bedreigd. De Stedelijke Regenten, niet voldaan met toezicht over de Kerk en voor
aanmatiging van de Predikanten bevreesd, streefden naar invloed, ook op hetgeen
Kerkordening en Evangelieprediking betrof. De Kerk, wier lidmaatschap voorwaarde van
ambten en bedieningen was, telde vele leden wier geloof' niet de aangenomen kerkleer en
Evangelische belijdenis niet overeenkwam. Dezen, om te worden geduld, namen, wanneer
spitsvondigheid ter vereniging van het onverenigbare te kort schoot, de heerszucht van de
Overheden te baat. Aldus zou, vooral toen de oorlog geen afleiding gaf, droevige
verdeeldheid ontstaan,
De Kerk heeft het recht van toezicht, ,opdat de Staat geen schade lijde," nooit betwist.
Dit toezicht soms van Staatswege overbodig geacht. Ondanks de aanvrage van de
Predikanten, in 1581, zenden de Staten-Generaal geen Commissarissen op het Nat. Synode,
"overmits de Staten geen vermoeden of opinie van hen konden hebben dan dat zij alle hun
handelingen, zowel in deze Synode als anderszins, tot Gods eer en stichting van de Kerken
Christi zouden schikken en besturen."
De Leraars in een Gereformeerden Staat (§ 85) tot politieke bemoeienis niet ongerechtigd. —
In 1585 antwoordden Engelse Staatslieden aan de Afgezondenen van de Geref. Kerken die, op
aanmerkingen over Leicester en de Staten, zeiden dat het politieke zaken waren, dus buiten
hun beroep: "zij betreffen ook u, en de veiligheid van de Kerken is daar veel aan gelegen. Ook
moogt gij wel politieke zaken verhandelen; te weten, zo verre als uwe Kerk in de Politie
bestaat, opdat ze ernstig gade geslagen en behouden mag blijven."
135. De Republiek, geboren door het wegvallen van het Vorstelijk gezag, werd, met
vasthouding aan de Provinciale Soevereiniteit, een Bondgenootschap van Republieken,
waarin het machtige Holland de boventoon gaf. Deze Provincie, door velerlei omstandigheden
begunstigd wist een invloed te verkrijgen en te behouden, die soms ternauwernood door de
weerstand van zes Gewesten en het gezag des Stadhouders opgewogen werd.
136. De Stedelijke Aristocratie, bijna oppermachtig, regeerde met terzijdestelling van de
aloude rechten en vrijheden van de burgerij. Reeds Willem I kon ze niet altijd bedwingen, en
indien zij, onder zijn opvolger, gestuit werd. deze vernedering duurde kort. Teruggezet,
hernam zij weldra, ten koste van Stadhouder en Volk, onafhankelijkheid en onbedwongen
heerschappij.
137. Het Gemenebest verhief zich tot ongelooflijke hoogte van aanzien en macht. Spoedig
onder de Europese Mogendheden erkend, verkreeg het veelbetekenende invloed op de
algemeen Staatkunde en breidde zich, door handel, zeevaart, volkplantingen en landbezit, in
alle werelddelen uit.
138. De worsteling tegen Spanje en Rome heeft gezegende vruchten voor de Christenheid
gehad. De onafhankelijkheid van de Staten en het aanwezen van de Evangelische Kerk, door
de overmacht van de Habsburgische Dynastie bedreigd, is door de voorspoediger strijd van
Nederland, eerst tegen de Spaanse, daarna tegen de Oostenrijkse tak, gered. Het verbroken
evenwicht hersteld. Nederland heeft tot het verkrijgen van billijke Godsdienstvrijheid, ook in
Duitsland, krachtig meegewerkt.