HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

Het voorspoedige Noorden heeft het Zuiden behandeld als vazal van zijn vijand; de
bronnen van welvaren afgesloten, de handel en nijverheid gefnuikt.
Maar, zonder het schrikbeeld dat de Republiek aan de dwingelandij voor ogen stelde, had
België evenmin als Napels en Milaan, Portugal en Arragon, zijn zelfregering behouden.
E. ZEEMOGENDHEID EN HANDELSSTAAT.
100. De veerkracht van de Republiek heeft zich geopenbaard in overmacht ter zee. Haar Vlag
werd in alle delen van de wereld gezien,en de heerschappij over de Oceaan, door Engeland
alleen, en langen tijd vruchteloos, betwist.
De Republiek hield, tot op de helft van de zeventiende eeuw, na Spanje en Portugal tot
machteloosheid te hebben gebracht, de mededinging tegen Engeland uit.
101. Zeemacht was op handel gegrond. De handel was bij uitnemendheid het nationaal
bedrijf. De visserijen, de vrachtvaart, de vaart op Oost en West gaven levensonderhoud, rijke
winsten, algemeen marktplaats, uitgebreid grondgebied in andere werelddelen, ook geld en
vaartuigen ter uitrusting van oorlogsvloten, waardoor het gezag en het aanzien van de
Republiek werden gehandhaafd en beschermd.
In plaats van Brabant er en Vlaming (§ 54) werd nu de naam van Hollander
wereldbekend. Antwerpen werd verplaatst naar Amsterdam. Ook de tegenspoed van de Hanse
was in het voordeel van Holland.
De stam waarop alle andere handelstakken als getint waren, was en bleef de tussenhandel met
Oost en West, het omzetten van het Oosterse koren tegen de waren van Zuid-Europa en Indië,
zeer toegenomen sedert de opstand. — In 1587 reeds 800 Nederlandse schepen door de Sont
oostwaarts, het koren uit Holland naar West en Zuiden vervoerd. In 1597 uit Holland en
Zeeland 400 grote schepen naar het Zuiden. In 1598, in één week, 600 korenschepen uit
Oostland in Amsterdam. In 1601, in drie dagen, over de 800 schepen naar de Oostzee om
koren. — Voor de scheepvaart is scheepsbouw onmisbaar, voor de scheepsbouw houthandel,
houtzaagmolens enz. (97).
Grote, dat is, haring, en kleine, dat is, walvis-visserij. In 1601 voeren 1500 haringbuizen uit;
in 1609, 3000.
Oost en West-Indische Maatschappijen (§ 232); stevige zuilen van de Staat, vooral ook in de
krijg. — Bij een oorlog ter zee werden koopvaardijschepen in beslag genomen en gehuurd
(geprest); de vaste zeemacht slechts de kern van de Vloot.
De nadelige strekking van de handelsgeest op het volkskarakter (§ 70) had een tegenwicht in
de echten godsdienstzin, door de Hervorming verlevendigd. Bij velen temperde de godsvrucht
de hebzucht; de spaarzaamheid, aan ons landaard eigen, hield lang de weelde in toom (§ 106).
Voor de armen was zelden de beurs gesloten; de Hollandse milddadigheid even beroemd als
de Hollandse winzucht. De gegoedheid van burger en boer gaf dezen een onafhankelijkheid
van karakter, een gevoel van eigenwaarde, elders schier onbekend. Maar aldus werd ook
dikwerf te zeer op het geld, als enigen maatstaf, gelet (97).
F. HET HUIS VAN ORANJE — NASSAU.
102. Het huis van Nassau, van Duitsen bloede, lang voor de Hervorming in de Nederlanden
gevestigd, werd er spoedig door bezittingen, waardigheden en verdiensten, aanzienlijk en
beroemd. Het telde, reeds in de eerste helft van de zestiende eeuw, Staatslieden en Veldheren,
door wie de macht van Bourgondië en Oostenrijk bevestigd en uitgebreid was.