HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

plichten, bedacht, door het doden van de ketters, ten gevalle van de roomse Kerk, meende hij
Gode een dienst te doen.
Filips (1527 — 1598), in Spanje geboren en opgevoed. Gelijk Karel V Nederlander, zo
hij Spanjaard in het hart. Wellicht niet wreed van karakter; verscheiden wandaden vals hem te
laste gelegd: bijv. de dood van zijn zoon Don Carlos en van zijn tweede gemalin Isabella. In
de Nederlanden geneigd de tegenstand ook door zachtheid te overwinnen; het schrikbewind
van Alva is uitzondering geweest. De oorlog met andere Mogendheden heeft hij, lange tijd eer
ontweken dan gezocht; Frankrijk bestreed hij, na onophoudelijk te zijn getergd. Aan zijn
vader in bekwaamheden niet gelijk; arbeidzaam en wantrouwend, wenste hij schier alles zelf
te verrichten; uit zijn binnenvertrek werden zijn Staten, tot in kleinigheden, bestuurd; aldus
zag hij menigmaal het gewichtigste voorbij. Door traagheid, besluiteloosheid, uitstel werd
menige maatregel verzuimd, of eerst genomen wanneer de tijd ter doeltreffende uitvoering
voorbij was.
In Spanje als voortreffelijk, bijkans als heilig Koning geprezen. Castilië werd het
steunpunt van zijn regering; aan het belang van Spanje zou het geheel van zijn Staten
ondergeschikt zijn. Ook Nederland, thans op zijn beurt (par. 114, 121) bijkans vazal.
Strafoefening over hen die zich tegen de Kerk verzetten, achtte hij plichtmatig gebruik van de
van God toevertrouwde mag. Over ketters te regeren was hem een onverdraaglijke gedachte.
Liever duizend levens, zo hij ze had, verliezen, dan verandering van de Godsdienst te
vergunnen. Vandaar de volharding waarmee hij aan de Nederlanden gewetensvrijheid ontzegd
en in Spanje het welig opschietend zaad van de Hervorming heeft verstikt. Het ter dood
brengen van een aantal Christenen was, na wel volbrachte reis, dankoffer. In Sept. 1559 heeft:
Filips, in Biscayen aangekomen, binnen Sevilië een ontallijke menigte gevangen om de
Religie, zo mans als vrouwen, openlijk doen verbranden. In Oktober evenzo te Valedolijd, in
zijn eigen tegenwoordigheid en die van 't gehele hofgezin. (6) Autodafé (geloofsdaad) het
verbranden van hen, door wie Christus alleen als Zaligmaker aangeroepen wordt.
Niet aan Filips alleen wijte men de strekking van zijn eeuw en het voorschrift van zijn Kerk.
„Dwingt ze om in te gaan,” opgevat in letterlijke zin, van de ingang in de Kerk van Rome, als
alleen zaligmakend. Doorverdraagzaamheid jegens de ketters werd, volgens de ijverige
Pausgezinden, de Troon verbeurd.
Filips deed, naar het voorbeeld van zijn vader, uit Godsdienstijver, wat vermoedelijk bij dezen
meer staatkunde was.
118. Filips regering, vóór de binnenlandse oorlog, bevat: de oorlog tegen Frankrijk tot 1559;
de aanvang der onlusten, 1559 — 1565; het Verbond van de Edelen en het begin van Alva's
bewind, 1566 — 1568.
A. 1555-1559.
119. Het gezag werd door de nieuwe Landsheer in moeilijke omstandigheden aanvaard. De
schatkist leeg; de naburige Mogendheden vijandig of met argwaan bezield. De oorlog dien het
trouweloze: Frankrijk wederom ontstak, werd volgehouden, voornamelijk door de trouw, de
moed en het geldelijk hulpbetoon van de Nederlandse Gewesten. Reeds evenwel was het
verschil van zienswijze tussen Filips en de Nederlandse Groten onmiskenbaar.
1557. Frankrijk, aangezet door de Paus, verbreekt de wapenstilstand. —
Overwinningen op de Fransen: 10 Aug. hij St. Quentin; 13 Juli 1558 bij Grevelingen; beide
onder bevel van Lamoraal Graaf van Egmont. Ook niet Engelse hulp. Filips was, 1555-1558,
met Maria, fel Roomsgezinde Koningin van Engeland, gehuwd.