HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

De tirannie van Alva had overal verbittering verwekt. Reeds in 1572 riep een priester te
Brugge op de predikstoel uit: “o gij Spanjaards, gij Spanjaards, gij maakt ons allen Geus'. De
staten van de Provinciën bleven niet in gebreke hun grieven onder het oog van Requesens te
brengen.
De hogere standen, meestendeels, ijverig Rooms. De Staten, te Brussel in 1574
bijeengeroepen en in de voordracht van hun gevoelens onbevreesd, zeiden: “dat ze liever
wilden sterven dan te zien enige verandering in de Religie". — Maar sommigen (Viglius en
Berlaymont) wilden gehoorzaamheid aan de Landsheer op de vorige voet: velen daarentegen
(Aerschot, Champagny, broeder van Granvelle, Bossu, Lalaing, een deel van de
Geestelijkheid) zagen begerig naar vermeerdering van de Nederlandse vrijheden uit.
169. Nooit wellicht heeft de Prins met groter moeilijkheden te worstelen gehad.
Onophoudelijk was de strijd van geloofsbegrippen, belangen, inzichten en driften. Nooit
blonken zijn bekwaamheden meer schitterend uit; doorzicht, volharding, staatsbeleid,
verwonderlijk vernuft in het uitvinden van redmiddelen bij elke ongelegenheid, uit ieder
gevaar. Het was een proefstuk van zijn talenten, drie jaren lang, het uiteenvallen van een
zodanige vereniging te beletten.
Onder de moeilijkheden felle men ook de gedurige pogingen van Filips II om aan de
wens van de 15 Gewesten, die eigenlijk slechts ter zelfverdediging tegen oproerige soldaten
de wapens hadden opgevat, ruimschoots te voldoen. — Voorts de spanning tussen de Waalse
en Nederduitse Gewesten; en ook tussen deze (Brabant, Vlaanderen, Holland) onderling.
170. Algemeen gewetensvrijheid kon alleen worden gevestigd door de zelfstandigheid van
Holland en Zeeland te behouden, en door aldus, gesterkt niet het voorbeeld en zedelijk
overwicht dezer Gewesten, ook elders de onverdraagzaamheid te doen zwichten; hiertoe heeft
de Prins zich van zijn invloed en waardigheden bediend; bij de twijfelachtige en weldra
vijandige stemming van Adel en Geestelijkheid, genoodzaakt kracht te zoeken in het volk.
In Holland en Zeeland “bleef, ook na de Pacificatie van Gent, Willem I Stadhouder om in
alles te gebieden, zo als Zijn Exc. tegenwoordig doet." In Holland nog aan de Spaanse zijde
Haarlem, Amsterdam, Schoonhoven, Nieuwpoort, Oudewater, Meiden, Weesp; in Zeeland,
Goes en Tholen. — De steden onder het Stadhouderschap des Prinsen gebracht bij
Satisfactie; verdrag waarin op de Religie als anderszins voldoening gegeven, maar door de
Prins tevens op het belang van de Hervormden acht geslagen werd. De voldoening vooral
ingericht om zich, tegen de buitengewone macht van de stadhouders (§ 163,) te dekken. —
In 1577 de Prins Ruwaard van Brabant en Luitenant-Generaal van de Algemene Landvoogd.
Hij trachtte de macht van de steden en, in de Steden, de invloed van de burgerij te versterken.
Reeds spoedig werd geklaagd dat “de Prins met die van Holland en Zeeland, in Brabant,
Vlaanderen, Gelderland, en Friesland overgezonden hebben diverse ministers en predikanten
van hun sekten en andere perturbateurs van de algemene rust."
171. Door ontwikkeling en uitbreiding van de opstand werd ijver en na-ijver van de
Mogendheden gewekt. Thans ontbrak het aan geen baatzuchtig hulpbetoon. Veeltijds tot
vermeerdering van binnenlandse tweedracht; ook bracht niet zelden de vriendschap van een
Staat vijandigheid en verbittering van de overige naburen te weeg.
Uit Engeland en Frankrijk zag de Prins meer ondersteuning dan uit Duitsland tegemoet. —
Groot voor de Nederlanden het verlies van Frederik, de Godvruchtigen Keurvorst van de
Palts, en van de van de Hervorming niet afkerige Keizer Maximiliaan II (Okt. 1576). —
Keurvorst Lodewijk VI (reg. 1576 — 1583) hevig Lutheraan en Keizer Rudolphus II (1576 —
1612) ijverig Rooms-katholiek. De Huizen van Saxen en Hessen tegen de Prins, om
persoonlijke redenen, uitermate verbitterd. — Om de geweldigen voortgang van de door de