HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

Zou niet, in de afzonderlijke handeling omtrent de Graaflijkheid van Holland ook een streven
naar voorrang en bestendig overwicht van de Provincie in het bondgenootschap worden
bespeurd?
193. De roekeloze euveldaad van de Hertog van Anjou droeg bittere vrucht. Groot was de
voortgang van de Spaanse wapenen; verslagenheid, tweedracht en mistrouwen algemeen. Was
het om dus behandeld te worden dat men de wettigen en natuurlijken Landsheer afgezworen
had? De Roomsgezinden staken het hoofd weer op; de Gereformeerden, tot weeraanneming
van de Fransen Vorst grotendeels ongezind, hadden, met te veel vertrouwen, op de
Aartsbisschop van Keulen en op Hertog Casimir hun laatste hoop gebouwd.
1583. Na de afval van Alençon, was niet te verwonderen, dat er onuitsprekelijke
verwarringen in de Regering, verflauwing onder de vromen, en allerlei valse praktijken onder
de kwaadgezinden volgden. Verscheidene grote Hoofden, die meer op mensenmacht dan op
God zagen, begonnen te twijfelen aan de behoudenis van het Land, zochten heimelijk
verstand met de Koning, om uit de algemene schipbreuk personen en goederen te redden. Al
hetwelk aan Parma gewenste gelegenheid gaf om veel grote steden in Brabant en Vlaanderen
met zo kleine imacht dat het schande was, te bedwingen". — April: Eindhoven, Diest,
Waterloo, Steenbergen. — Juli: Duinkerken, alwaar een Admiraliteit opgericht wordt (reeds
in 1584 veertien oorlogschepen uitgerust, elk met 100 koppen bemand) Dixmuide,
Nieuwpoort, Veurne. — Sept. Zutphen. Okt. Sas van Gent, het Land van Waes.
1583. De Soevereiniteit van het Hertogdom van Brabant de Prins aangeboden. Hij
sloeg het af, zeggende: "de middelen van zichzelf niet te hebben om dat te beschermen, en dat
hij ook de Koning van Spanje geen oorzaak wilde geven te zeggen dat hij niet had gezocht
dan hem alle zijn landen af te nemen."
1583. Nov. De Graaf van de Berg, wegens handeling met de vijand, in hechtenis gezet.
Ondragelijk was aan menigeen verzoening met Anjou. "Al die zonder partijschap en affectie
spreken, moeten bekennen dat het afzweren van de Koning van Spanje en het aannemen van
de Fransman niet goed, maar zeer schadelijk is geweest; en die dezen raad nog drijven, tonen
wel dat zij zeer onverstandig en hardnekkig, of rechte vijanden van de vrede en welvaren van
de Lande zijn" 6). — Vele Gereformeerden, die steeds de betrekking op de Fransen Prins als
ongeraden en ongeoorloofd hadden beschouwd, waren dubbel afkerig van Oranjes ontwerp.
"En als het scheen dat d' uiterste nood des Prinsen raad zou hebben doorgedrongen, daar men
tussen Frankrijk of Spanje moest kiezen, werd bij sommigen een derde weg voorgeslagen, te
weten dat men de Hertog Casimir, zijnde toen de Bisschop van Keulen te hulp gekomen,
beroepen en met de Bisschop en andere Duitse Vorsten van de Religie verbond zou maken;
hetwelk de Gemeenten zeer aangenaam zijnde, werden alle raadslagingen de Hertog van
Anjou betreffende, in de wind geslagen" 10). — Door sommigen ter goeder trouw; door
anderen wellicht niet sluw overleg; omdat, door het opwekken van een hoop wier spoedige
verijdeling berekenbaar was, het enige redmiddel, de alliantie met Frankrijk verworpen,
volslagen moedeloosheid te weeg gebracht, overgave aan de vorige Landsheer voorbereid
worden zou. — De noodlottige uitkomst later dikwijls door de Staten herinnerd aan allen,
wier Godsdienstijver hun lastig viel.
194. De laatste hoop van de Gereformeerden ging teloor. De Aartsbisschop van Keulen werd
verjaagd, en de heerschappij van de Roomse Kerk aldaar en elders hersteld en bevestigd.
Door het zwaard en bedriegelijke beloften keerden vele steden van Vlaanderen en Brabant,
met uitbanning van de on-Roomsen, onder het gezag des Konings. Parma's list en geweld
werd ondersteund door tweedracht, ontrouw en wanhoop. De verkoren Landsheer Anjou
overleed en, na de moord van de Prins van Oranje, weinig dagen later, scheen de nauwelijks
geboren Staat tegen het naderend verderf niet te kunnen worden behoed.