HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

Dec. Vergadering van de Staten van Holland. Vruchteloos een Nationale Synode door de zes
steden in overweging gebracht. Haarlem verdedigt de Scherpe Resolutie.
1618. Jan. Maurits naar Nijmegen; verandert de Regering. Hevige protesten, ook in Holland.
De Stadhouder door de Staten van Gelderland om zijn wijsheid en voorzichtigheid bedankt. 1
feb. Filips-Willem sterft; Maurits wordt Prins van Oranje — Mei. Hij beweegt de Staten van
Overijssel om te bewilligen in de Nationale Synode.
Sommigen uit de partij van de Advocaat wilden zich meester maken van steden Schoonhoven,
Woerden, enz.; wapenen aanschaffen; de Huizen te Duurstede, ter Een], en te Abcoude
bezetten. — Jan. Maurits te Utrecht; vermindering van de waardgelders ter sprake gebracht.
— Juni, in de Staten van Utrecht gehandeld over afdanking van de waardgelders,
afgevaardigden naar 's Hage om met de Prins te spreken; maar deze keren, op raad van de
Barneveltsgezinden, onverrichter zake terug,
III. 1618-1619.
261. Aldus zou, door een gewapende meerderheid van de Staten van één Provincie, ten nadele
van de Hervormde Godsdienst, de wet worden gesteld aan de Kerk, aan de burgerij, aan vijf
Gewesten, zonder dat er op de aard en eis van de Unie van Utrecht en op de onverbrekelijkheid
van de door geloofseenheid gelegde band gelegd werd. Zodanige overheersing kon en
moest niet worden geduld. Weifeling en uitstel zou, bij toenemende spanning, leiden tot
scheuring en burgeroorlog, dubbel verderfelijk om het naderend einde van het Bestand.
Spoedige en krachtige tussenkomst van de Unie was het oenige middel van behoud. De
Algemene Staten namen een afdoend besluit. De afdanking van de waardgelders, met kloeke
beradenheid, te Utrecht hoofdzetel der
Remonstranten, door Maurits geschied, bewees dat Barnevelt eigen kracht te hoog had
berekend, en dat, nu hij in roekeloze: vaart een kloeken en standvastige wederpartijder
ontmoet had, zijn overmoed geen overmacht was.
12 Juli. De Generale Staten verklaren de waardgelders „tegen d' orde, dienst en welvaren van
't Land en tot ontrusting en wantrouwen van de ingezetenen.” — 14 Juli, de zaak in handen
van de Raad van State, om met Z. Exc. en Graaf Willem te adviseren.
23 Juli. De Algemene Staten zenden de Prins, Stadhouder van Utrecht, met acht personen uit
hun midden, derwaarts, „om, met inductie of anders met de bekwaamste middelen, het
afdanken en voorts het consent tot de Nationale Synode teweeg te brengen.” — De Staten van
Holland belasten de officieren van het oorlogsvolk te Utrecht niets te doen dan op last van de
Staten van Utrecht of Gecommitteerden van de Staten van Holland; met sommatie op de eed
aan dezen, als betaalsheren, gedaan. — 24 Juli, Hoogerbeets, Grotius, en anderen naar
Utrecht.
25 Juli. Aankomst van de Prins; gesprek met de Remonstrantsgezinde predikanten; hij
zou niet lijden dat iemand, ter oorzaak van de Religie, verdrukt werd. — 26 Juli. Gesprek met
de Hollandse Afgevaardigden. Volgens de Groot, zeide de Prins: „Men zou de Magistraten
wel beschermen, maar eerst willen weten hoe zij regeren zouden. Men had vijf valse punten
zoeken in te voeren in de Godsdienst; men had hem willen ontzetten van zijn stadhouderschap
en ten lande uitjagen; hij had hierin orde gesteld; hij wist wel wat hij deed; hij had vijf
Gewesten en zes steden van Holland voor zich, Wilden de Utrechtsen geen Nationale Synode,
dan moesten de afgezonderden ook Kerken hebben. De waardgelders erger dan de Spaanse
kastelen; die moesten af. Alles de schuld van de Advocaat. Holland werd niet veracht, maar
de Advocaat scheen van Holland te willen maken de Algemene Staten.”
De Regering van Amsterdam, om de oorlogsoversten tegen de bedreigingen van de
Staten van Holland gerust te stellen, stond borg voor de soldij; de Kolonel van de