HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

in dienst is gesteld. Heimelijke vergaderingen in de huizen en elders, binnen en buiten de stad;
anderen reisden naar IJsselstein om te horen prediken, ook met geweer. —
Plakkaat van de Staten, van 28 Mei 1590: verbod van alle conventiculen, waar ook, bij
dage of nachte, "al ware 't om Psalmen te zingen, predicatie te horen, of iemand te horen lezen
uit de Heilige Schrift of andere boeken, op straffe voor elk van f 25 en bovendien arbitralijk;
de hoofden als oproerigen". Zo riepen zij, op goed Paeps, aan brachium seculare en het
zwaard van de Overheid 6.
225. De onderworpenheid van de Stadhouder van Holland aan de Staten werd getemperd,
door de hein toegekende bevoegdheden en rechten, door zijn betrekking tot andere Gewesten,
door zijn plichten jegens het algemeen lichaam van de Republiek. Als Stadhouder en
KapiteinGeneraal van vijf Provinciën, ook aan de Staten-Generaal ondergeschikt, was hij
gehouden de algemeen grondslagen van de Unie tegen provinciale aanmatiging te
beschermen. — Geen last van de Staten van Holland kon gelden, ter miskenning van
vrijheden en herkomsten, tot wier verdediging hij zich bij ede verplicht had.
Maurits; 1°. Lid van, de Baad van State van de Verenigde Nederlanden; 2°. (bniraal
van de Unie; 3°. Stadhouder en KapiteinGeneraal van Holland, Utrecht, Zeeland, Gelderland,
Overijssel; door een eed verbonden aan de Staten-Generaal, van wie hij zijn aanstelling had'.
Stadhouder van Holland, belast met a. handhaving van de ware Christelijke Godsdienst; b.
handhaving van Justitie; c. verandering van de Magistraten in de Steden, volgens de stedelijke
privilegiën en vroedschaps-inrichtingen; in dringende gevallen, althans op last van de .Staten,
ook. buiten 's tijds; d. aanstelling velen ambtenaren; e. verlenen van pardon en remissie, door
tussenkomst van het Hof en onder enige bepalingen. — Over de geldzaken had hij geen
beschikking. I)e afdoening van geschillen, bij submissie aan de Stadhouder, geraakte door de
eigenzinnigheid van de steden in onbruik.
226. Aanleiding tot onenigheid met de Staten van Holland ontbrak niet. Maar Maurits berustte
in de onderdanigheid waartoe het Stadhouderschap afgedaald was, en zag menige
aanmatiging voorbij. Meest griefde hem, bij uitnemendheid Veldheer, de tussenkomst van
minbevoegden in de leiding van de oorlog.
Verschil tussen Maurits en de Staten, omtrent het oorlogvoeren. — a. Zij waren doorgaans
tegen offensieve oorlog. „Deze mening was zo diep ingeworteld bij de Pensionariën,
Burgemeesters en andere van de Staten, dat onmogelijk was hun dezelve in van de ijl te
benemen; hoewel genoeg gezegd werd geen wijsheid te zijn dat men, terwijl de vijand elders
bezig was, stilzitten, aanzien, en gedogen zou dat hij, aldaar zijn voornemen met goed gemak
uitgevoerd hebbende, met verdubbelde sterkte de Nederlanden weer aanvallen zou”. b. De
Staten wijzigden niet zelden hun beraadslagingen naar belangen van bijzondere Gewesten;
Manrits erkende geen gewestelijke belangen, en beoogde de vrijmaking van het algemeen
lichaam des Vaderlands. Dikwijls wilden de Hollanders niet dat de oorlog in Overijssel of
Friesland voortgezet zou worden, en, was er geld nodig, dan zeiden zij: ,klopt de Friezen op
de tasch; dien is meest er aan gelegen”, hetzelfde deden de Friezen aan de Omlanders, en
leden de veldheren over dergelijke twist veel beletselen". c. De Staten waren voor de
populariteit van een dikwijls zegevierende veldheer beducht. Dit ondervond ook Graaf
Willem. “Enige Friezen twijfelden of het geraden ware dat hun Stadhouder meer onderwints
en machte kreeg, menende hij zou daardoor veellicht niet zo gedwee blijven". Roorda,
vroeger zijn vriend en vertrouweling, zeide dat Friesland de tiran in de boezem voedde en in
slavernij van de naburen zou gebracht werden: „'t is nu tijd om over hem te klagen; wanneer
hij enige verse overwinning kreeg, zouden wij geen gehoor hebben” 10. —
De raadgeving van de Staten in oorlogszaken was gewoonlijk niet de beste. "De Gedeputeerden
waren, enige al te vreesachtig, enige al te koen, en al te samen verstonden zij de oorlog