HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

vroeger door de Staten dikwijls geweigerd, en steeds als een laatste toevlucht beschouwd;
geheel ongehoord de wijs van de invordering; zonder behoorlijke bewilliging van de Staten,
gewelddadig, en als voorbereiding tot altoosdurende belasting; in zo ver, stellige inbreuk op
de vrijheden van het land (§ 25).
161. Straks geeft de overrompeling van den Briel door de Watergeuzen het sein van een
opstand, die overslaat tot de meeste Nederlandse Gewesten. Spanje wordt nu door een
machtig bondgenootschap, vreemd genoeg! met de Koning van Frankrijk aan het hoofd,
bedreigd. De Prins met een leger, op eigen kosten, rukt zegevierend in het hart van België.
Alva schijnt verloren, Oranje meester van het Land, en het Franse hulpleger nabij, toen het
ijzingwekkend verraad van de St. Bartholomeüsnacht plotseling de Prins van bondgenoten
berooft, gewaande vrienden tot vijanden maakt, het wankelend gezag van Alva bevestigt,
afval en verovering stuit, en aan Willem I, behalve Holland en Zeeland, waar hij besloten
heeft een grafplaats te zoeken, al wat hem toegevallen was, op eenmaal ontwringt.
1572, 1 April. Vermeestering van den Briel, door enige schepen, onder Lumey, uit de
Engelse havens verjaagd. — 8 April kiest Vlissingen, en in Mei Enkhuizen de zijde van de
Prins; drie steden, de fondamenten van de veroverde vrijheden uit de Spaanse vermetelheid.
Enkhuizen, sterk gelegen, met zeevolk en schepen, was de rug en het steunsel van de andere
Provinciën en Steden, haar geburen; zo als den Briel voor Zuid-Holland,en Vlissingen voor
Zeeland. 24 Mei. Bergen in Henegouwen, belangrijke vesting, door Graaf Lodewijk verrast.
— Juni. De vloot, waarmee de Hertog van Medina Celi (om Alva op te volgen) overgebracht
werd, door de Zeeuwen vernield. — Juni en Juli, uitbreiding van de opstand, vooral in het
Noorden. — Eerst in Augustus de Prins in het Land, met 14000 man voetvolk en 6000
ruiters. De oorzaak van de vertraging geldgebrek; de steden van Holland hadden niets willen
bijdragen, dan op voorwaarde dat zij hens met ruiters en knechten in het veld zagen (13).
Holland (in de Statenvergadering te Dordrecht, zie § 163), Zeeland, Gelderland, Friesland en
Overijssel van Alva afgevallen; de Hertog die Bergen belegert, wordt door de Prins, na het
vermeesteren van Roermonde, Leuven, en Diest, bedreigd; Mechelen, Dendermonde,
Oudenaarden voor Oranje; Vlaanderen gereed zich bij hem te voegen. Frankrijk, Engeland, en
de Duitse Vorsten schijnen tegen Spanje samen te spannen. —
24 Augustus: ommekeer te Parijs. Door bedreiging schier tot radeloosheid gebracht,
geeft Karel IX de gruwelijke last; midden in de nacht verspreiden zich de moordenaren, met
een wit kruis aan de hoed, in Parijs: de grijze Coligny en 4000 Gereformeerden omgebracht;
naar matige berekening, in andere steden 24000. In Spanje deze slachting van weerloze:
medeburgers met vreugdebewijzen gevierd; de Paus het Te Deum zingen. — Nu sloeg alles
om; de Prins verlaten; overal schrik en angst; het leger uit een; Bergen, na dappere
verdediging, ontruimd. De Prins schreef: , Aanschouw hoe de boosheid van de mensen Gods
grote genade tracht tegen te werken. Hij doe alles uitlopen op de verheerlijking van Zijn
heilige Naam. Ik ga naar Holland en Zeeland, zien wat Hem behaagt. Ik zal er de zaken
staande houden, zolang ik kan; daar zoek ik mijn graf.'
B. 1572-1576.
162. In HOLLAND en ZEELAND scheen het lot van de Nederlanden en wellicht van de
Protestantse Christenheid, door het al of niet gelukken van de uiterste poging van de Prins, te
zullen worden beslist. Er werd gestreden met een woede en onmenselijkheid waarin men,
boven het vreselijke van elke burgeroorlog, de invloed van nationale haat en religie
verdeeldheden erkent.