HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

Frankrijk (ter verzwakking van vijand en vriend) te rekken. — Door de herovering van
Amiens (19 Sept.) werd Frankrijk in zijn oorlogseer hersteld; aan de volijverige bijstand van
de oude Liguisten bleek dat de Spaansgezinde Unie voor goed dood was. Zo werd de weg tot
een vrede, dien Frankrijk en Spanje evenzeer behoefden, gebaand.
1598. Maart. Oldenbarnevelt naar Frankrijk om de vrede te verhoeden; ook door allen
verlaten, zouden de Staten geen vrede met Filips sluiten, al bezweken zij onder de last.
Tevergeefs. Vertrouwelijke mededeling van Hendrik IV; het is een, om de uitputting van zijn
volk en strijdkrachten, onvermijdelijke wapenstilstand; de Verenigde Nederlanden moeten
volhouden; onder de hand zal hij ze niet begeven; ook wilde hij wel dat Prins Maurits Heer
van Nederland gemaakt werd; onder een Vorst zou men beter alle zwarigheden kunnen
verwinnen dan onder de regering van de Staten.
15 April. Edict van Nantes, waarbij de vrijheid en rechten van de Gereformeerden
worden verzekerd. — 2 Mei. Vrede van Vereins; teruggave door Spanje van alle
veroveringen; bevestiging van de vrede van Cateau-Cambresis (§120). — Ook Elizabeth
dreigt vrede te sluiten. Oldenbarnevelt naar Londen. De inhaligheid van de Koningin,
meesteres van de pandsteden, perst de Staten zware geldelijke opofferingen af.
1598. 6 Mei. Overdracht van de Nederlanden aan Isabella Clara Eugenia, oudste
dochter des Konings (geb. 1566, † 1633), bekwame en moedige Vorstin; haar gemaal, de
Aartshertog Albertus (geb. 1559, † 1621), dapper en niet onbemind. in België geen
vervolgingen meer om van de Godsdienst wille. — 13 Sept. Dood van Filips II; opgevolgd
door zijn zoon Filips III († 1621), zwak en onbeduidend, door gunstelingen bestuurd. — De
overdracht was ernstig gemeend; vooral weerzin tegen vreemde heerschappij had, zeide men,
de Nederlanden afvallig gemaakt; ze zouden voor het geloof worden behouden, mits Spanje
ze verloor. Maar het werd een halve maatregel; want de bijvoegde voorwaarden maakten de
nieuwe landsheren, hoewel in naam soeverein, bijkans aan Spaanse landvoogden gelijk.
Zo moest de strijd door de Verenigde Nederlanden, bijkans geheel verlaten, tegen de nu
onverdeelde macht des vijands worden hervat. Evenwel a. zij hadden eigen kracht (30,000
man en 2000 ruiters); b. steun tegen volslagen ondergang in het eigenbelang van de naburen;
c. waarborg tegen overheersing van Engeland of Frankrijk in de ouderlingen na-ijver van deze
twee; d. de dood van Filips, vooral ook de eigenwillige overdracht aan Albert en Isabella,
verbrak de laatsten band die menig gemoedelijk man nog aan Spanje gehecht hield; e. de gang
van de zaken in België (onder vreemden invloed) kon in het Noorden, zelfs bij de Rooms
Katholieken, geen wens naar hereniging doen ontstaan.
B. 1598 — 1607.
230. Ook zonder Frankrijks deelgenootschap in de oorlog, zijn de Verenigde Nederlanden
tegen Spanje niet machteloos. De aanval wordt afgeslagen, de oorlog naar Vlaanderen
overgebracht. De ongedachte zege van Nieuwpoort voert de luister van Maurits wapenfeiten
ten top.
Tussen Frankrijk en Spanje vrede, geen vriendschap. Hendrik IV gaf steeds, door
terugbetaling van voorschotten, door oogluiking omtrent werving van Franse oorlogslieden,
aan de Verenigde Nederlanden onderhandse bijstand. — Spanje, in de samenzweringen tegen
de Koning doorgaans medeplichtig, poogt tevergeefs hem, door huwelijksuitzichten op de
Spaanse Nederlanden, over te halen tot het verraden van de Republiek.
1599. Maurits met 16,000 voetknechten en 2000 ruiters, verdedigt de Bommelerwaard tegen
Francisco de Mendoza, Admirant van Arragon, die met 18,000 man en 2000 ruiters een
aanval op Holland in de zin had.