HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

Arminius, (geb. te Oudewater, 1560, t 1609); in 1588, predikant te Amsterdam; van
onrechtzinnigheid verdacht; 1602, te Leiden beroepen; de Amsterdamse Kerkenraad maakt
zwarigheid. De hoogleraar Gomarus, (geb. te Brugge 1562, † 1641), wie het onderzoek was
opgedragen, door de schijnbare openhartigheid van zijn verklaringen, te vrede gesteld: maar
weldra werden 's mans afwijkingen openbaar. Naast Arminius, om bekwaamheid en invloed,
Utenbogaert, (geb. te Utrecht 1557, † 1644), die vele jaren Maurits welsprekende hofprediker
was.
241. Ongezind de Kerk te verlaten, ontveinsden de onrechtzinnigen in het eerst hun
gevoelens; althans kwamen er slechts gedeeltelijk voor uit en bestreden bij voorkeur punten,
waaromtrent het niet moeilijk valt bij onverschilligen of onkundigen twijfel en weerzin te
doen ontstaan. Weldra moediger geworden, eisten zij dat de Formulieren van Enigheid
voorlopig buiten kracht zouden worden gesteld, om daarna herziening en verandering te
ondergaan. De Hervormden verklaarden dat er generlei noodzakelijkheid tot herziening
bestond; dat voorlopige terzijdestelling van de Formulieren ongerijmd en feitelijke
losbandigheid was; maar dat elk punt waartegen men zwarigheid had, op een kerkelijke
vergadering of Synode kon worden ter toets gebracht.
De Formulieren, (§ 82); belijdenis voor de wereld en aan elkaar. — De Bijbel, geheel
de Bijbel, en niets dan de Bijbel, kenbron en regel des geloofs, (Art. 7 van de Belijdenis); —
maar er moet overeenstemming ook omtrent de slotsom van het onderzoek zijn; een
voorschrift van prediking en onderwijs, hetwelk de Kerk bevonden heeft overeen te komen
met Gods Woord. “De Papisten houden de Schriften en Decreten van de mensen, van de
Pausen en Conciliën, voor de regel zelf, die zekerheid heeft in en van zichzelf; de Gereformeerden
houden het beschreven Woord Gods, voor de enigen regel des geloofs, de Confessie
en Catechismus voor het gereguleerde; ook dit heeft zijn zekerheid, maar niet dan na en van
de regel" 11. Al heeft iemand zulke Formulieren ondertekend, wordt hem niet verboden, zo
hij namaals iets vindt dat hens dunkt niet genoeg met den Woorde Gods te accorderen, dit te
bedenken te geven, daar 't behoort, om naar de regel van Gods Woord onderzocht te worden.
Maar revisie en ontslag van de ondertekening te willen eer men iets aangewezen heeft, sterkt
niet dan tot onrust van de kerken, en met ter tijd tot schandelijke verandering in de leer." —
De Nederlandse Belijdenis (§ 83) niet simpel een menselijk schrift, maar een geschrift bij
Godvruchtige en getrouwe leraars van de ware Kerk onzes Heeren uit den Woorde Gods
gesteld, om te dienen voor een gezonde en schriftmatige belijdenis des geloofs; bij de vrome
martelaren, in gevangenissen, op pijnbanken, in vuren, onder zwaard en galg, standvastig
bekend; om welke vele duizenden hun goed en bloed in gevaar hebben gesteld, naakt en bloot
uit hun vaderland naar andere landen in ballingschap zijn getrokken; welke alle de
Gereformeerde Kerken in de Nederlanden en in Frankrijk voor gezond en Godes Woord
conform hebben erkend, en door welke de Gereformeerde Kerken van de anti-christische
Roomse Kerk en van allerlei vreemde en verwarde sekten zijn afgezonderd. Dat is wat meer
als simpelijk een geschrift bij mensen gesteld"11". “Daar wij toe gekomen zijn, laat ons
daarin naar dezelfde regel handelen," en niet zijn als die altijd leren en nimmermeer tot de
kennis der waarheid kunnen komen."
Synoden, ook in de Protestantse Kerken, van de beginne af en uit de aard van de zaak,
in zwang. Goede en schriftmatige Conciliën heilzaam. Verschillen over de leer moeten daar
worden beslist naar Gods Woord; de Kerken, gelijk elk gelovige, toetsen de uitspraak aan de
Heilige Schrift. ,De Papisten willen dat men simpel gelove, zonder onderzoek of het Concilie
wel of kwalijk, met of tegen Gods Woord, geoordeeld hebbe. Dit heeft nooit iemand van de
Gereformeerden beweerd; maar van het loochenen van een absolute macht, moet men niet
overgaan tot het loochenen van alle macht.' — De Remonstranten steeds tegen de Nationale
Synode; een Provinciale zouden zij, na in Holland meester geworden te zijn, gaarne hebben