HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

280. De binnenlandse rust werd niet gestoord. Van Frederik Hendrik hadden de in 1618
verdreven Regenten grote verwachting gehad. Ten onrechte. Maurits had in de schier
ondragelijke gebreken van een door de drang van de omstandigheden misvormde
staatsregeling berust; de omkering van zaken had zich, bij de uitkomst, tot enige verandering
in het personeel van de Regenten bepaald; en zou mi Frederik Hendrik, niet tevreden met
dergelijke afloop, door herstel en begunstiging van de medestanders van Oldenbarnevelt,
terug komen op hetgeen afgedaan was ? zich aldus met de bij voortduring zeer machtige
richting die getriomfeerd had, begeven in een hachelijke strijd?
De eerste daden van de Stadhouder (welwillendheid jegens Van der Mijle, schoonzoon
van Oldenbarnevelt, jegens Hoogerbeets en van Reigersbergh, zwager van de Groot)
verontrustten en ontstemden de bovendrijvende partij en zij uitte haar misnoegen en argwaan
heftig, De Prins bedacht zich en verloochende voortaan, als Stadhouder, dikwijls zijn
persoonlijke voorkeur. — Evenwel in Amsterdam Arminiaansgezinden, die men moderateurs
heet, in het bestuur; tot groot misnoegen van de burgerij; de Regering wendt zich tot de Prins,
die (1628, 10 April) te Amsterdam komt en de Magistraten door garnizoen sterkt. Nu nam de
Overheid het beboeten, ontpoorteren, en uitbannen te baat.
1629. Vernieuwing van de schutterseed; bij de nauwgezette Hervormden veel
opspraak en tegenstand. het gezag van de Magistraat berustte enkel op de militaire macht, die
van de Stadhouder afhankelijk was.
281. Over het Protestantse Duitsland had de Keizer getriomfeerd; het Protestantse Nederland
lag aan de beurt. Plotseling werd, in 1629, de Republiek door vijandelijke legers overvallen en
overstroomd; haar ondergang scheen nabij; toen, heugelijke ommekeer! door de
overrompeling van Wezel, in verband met de veerkracht van Overheid en bevolking, het
Spaans-Oostenrijkse leger dat reeds Amersfoort bereikt had, tot aftocht gedwongen en de
bemachtiging van het sterke 's Hertogenbos mogelijk werd.
1629. Gunstige vooruitzichten in het begin des jaars. De Infante Izabella scheen buiten
staat een aanzienlijke oorlogsmacht samen te brengen. De Spaanse schatkist was uitgeput,
Spinola, teruggeroepen; een aanval van de Fransen in Italië dreigde de oorlog tegen Spanje te
doen uitbarsten; de keizerlijke legers werden nog door de koning van Denemarken bezig
gehouden; de Republiek zou van deze omstandigheden gebruik maken voor een gewichtige
oorlogsonderneming; de verovering van 's Hertogenbosch, bolwerk van de Spaanse
heerschappij. Het gehele leger van de Staten was 68400 voetvolk en 8700 ruiterij sterk, — 1
Mei, het beleg aangevangen (met 24000 voetvolk en 4000 ruiterij). — Weldra waren de
voordelige kansen verkeerd. De tocht naar Italië liep af, zonder dat door Frankrijk aan Spanje
de oorlog verklaard werd; de Spaanse Nederlanden gaven ruime opbrengsten voor een
machtig leger onder de bekwamen graaf Hendrik van de Berg. In Duitsland werden de
keizerlijken meester. Restitutie-edict valse uitlegging van de Religievrede (§ 116); de
Evangelische Kerken van haar eigendom ontzet, de Calvinisten in de rijksban. Menigvuldige
overgang tot de Roomse Kerk (Matth. 13, v. 21). — 12 Mei. Denemarken gedwongen een
nadelige vrede te sluiten.
Juli. Aanval op de Republiek, ook om 's Hertogenbos te ontzetten, door de verenigde
oorlogsmacht van Graaf van de Berg en van het keizerlijke leger onder Montecuculi.
Legerkamp te Dieren om de overtocht over de IJssel te bewaren; 10000 man naar
Hattem, 12000 naar Amersfoort. Voordeel op voordeel; Friesland en Groningen met
vijandelijke benden vervuld; Amersfoort ingenomen; de meeste menigte meende dat het hele
land verloren was en speelden de Pausgezinden daar dapper onder, om de gemeente
kleinmoedig te naken. Reeds de omstreken van Naarden door stropende ruiters verontrust.
Wat nu te doen? zou het beleg van 's Hertogenbosch, door Frederik Hendrik, opgebroken
worden? dit kon niet, zonder de hoogst belangrijke vrucht van een voorbeeldeloze: inspanning