HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

Protestantse ketterij. Bijgestaan door Spanje en tot wederkerig hulpbetoon bereid. De twee
takken van het Huis van Habsburg waren verenigd in afkomst, in geloof, in belang, in bedoeling;
de zegepraal van de Keizer zou niet volkomen zijn, ten ware ook het bloeiend
Gemenebest van de Verenigde Nederlanden, verleidelijk voorbeeld en steunpunt van ongeloof
en rebellie ! weerom aan de kroon van de afgezworen erfheer gehecht werd.
De Roomse Ligue, onder de Keurvorst van Beijeren Maximiliaan, doorgaans met de Keizer
Ferdinand II (1619 — 1637) eensgezind. Bij uitnemendheid vijandig tegen de Verenigde
Nederlanden als Gereformeerd Land.
272a. Aldus stond opnieuw het evenwicht van Europa, zowel als de algemeen zaak van het
Protestantisme, met de val of het behoud van de Republiek in het nauwste verband. Haar
bondgenootschap werd hoog gewaardeerd. Haar macht was veelbeduidend. Door eigen
veerkracht en diplomatiek overleg verkreeg zij een niet zelden beslissende invloed. Klein van
omtrek, werd het Gemenebest weldra onder de Groote Mogendheden geteld.
De Republiek had een machtig leger zowel als een talrijke vloot. Aan soldaten, tegen
goede betaling, was geen gebrek. Voor het belang en de eer van de Staat werden ruime
hulpbronnen met onbekrompenheid besteed. — De Schutterijen waren nog een krachtige
steun ter verdediging van de steden en werden dikwijls voor het bezetten van de grensplaatsen
gebruikt. Reeds om de uitnemende ligging van de Republiek, zou haar onderwerping of haar
vriendschap aan Spanje, of Engeland of Frankrijk, het overwicht geven op het vasteland. Haar
voorspoed en veerkracht in de langdurige en hachelijke strijd, de werking van haar voorbeeld,
het gezag van haar raadgeving bij de Gereformeerden in geheel Europa, de glans van het Huis
van Oranje-Nassau onder Willem I en twee zonen, beide als veldheren allerwege vermaard,
dit alles verzekerde haar, bij toeneming, een gewichtig aandeel in al wat de algemeen
belangen van de Christenheid betrof. — Reeds Gustaaf Adolf verklaarde dat „in den Hage
was het toneel van alle de handelingen en actiën van Europa,” en alleen door de Hollandse
diplomaten werden,in de zeventiende eeuw, de Franse diplomaten geëvenaard 86.
273. Het Protestantse Duitsland, aan oorlogsverwoesting ten prooi, was zelden in staat de hulp
te vergelden, die het uit de Verenigde Nederlanden, in geld of troepen, meermalen genoot.
Engeland, onder de Stuarts niet weifeling en dubbelzinnigheid bestuurd, weldra door
tweedracht verscheurd, nam aan de worsteling voor vrijheid en geloof op het vasteland weinig
deel. Daarentegen, door de heilrijke tussenkomst van Zweden, vooral door de krachtige
medewerking van Frankrijk, werd de Republiek bijgestaan in de strijd tegen wereldlijke en
geestelijke dwingelandij.
Duitsland: voortdurende betrekking op de Huizen van a. Nassau: Graaf Lodewijk
Hendrik te Dillenburg (1594 — 1662), Nassau-Siegen: (§ 271.) b. Hessen: landgraaf Maurits
(1592 — 1627), in 1605 Gereformeerd; Willem V (1627 — 1637); daarna de landgravin
Amalia, voor haar minderjarigen zoon Willem Vl. e. De Pa1tz: Frederik V (keurvorst van
1610 — 1632), rampzalige koning van Bohemen, zoon van Louise Juliana, dochter van Prins
Willem I. d. Brandenburg: JohanSigismund (keurvorst, van 1608 — 1619), in 1614
Gereformeerd: George Willem (1619 — 1640); Frederik Willem (geb. 1620, keurvorst 1640
— 1688), die uit verschillende gewesten een Staat gevormd en de grondslag voor de grootheid
en macht van Pruisen heeft gelegd; grotendeels, door vierjarig verblijf (1634 — 1638) in
Holland gevormd, en (7 Dec. 1646) met een dochter van Frederik Hendrik gehuwd. —
Engeland: Karel 1 (1625 — 1649), Geschillen met de Republiek over het straffen van
Engelsen op Amboina, en over de heerschappij van de zee (mare clausum). Reeds in 1640
uitbarsting van binnenlandse geschillen; weldra, 1642, van burgeroorlog. — Denemarken:
1625; verbond van de Staten om 3000 man te leveren tegen het Rijk; later vele moeilijkheden
over de tolgelden van de Sond. — Zweden: de Godvrezende en dappere Gustaaf Adolf van de