HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

ALGEMENE AANMERKINGEN.
TWEEDE AFDELING.
1428-1517.
55. Eenheid van historie door eenheid ook van gezag. De heerschappij van de Bourgondische
en Oostenrijkse Vorsten strekt zich eerst over de meeste, daarna over alle de Nederlanden uit.
Hun toeleg om overeenstemming in bestuur en wetgeving te brengen was heilzaam; omdat
eenheid, niet eenvormigheid, vereniging, niet ineensmelting, samenwerking, niet een uitroeien
van eigen gewoonten en van aloude zelfstandigheid, bedoeld werd.
Pogingen om uit de middeleeuwse leenstaat tot meer ondergeschiktheid aan een centrale
regering, en aldus ook tot meer samenwerking van de Standen en eenheid van de Natie, te
geraken. Door algemeen instellingen, onder één gezag, zou een Rijk van de Nederlanden,
evenals het Franse, het Engelse Rijk, worden gevormd. Hiertoe het Hof te Mechelen; de
bijeenroeping van Generale Staten en vele maatregelen van Karel V. —
Desniettemin bleef, evenals, bijv. in Frankrijk, elke provincie, door koop, verdrag, erfenis, of
overwinning verkregen, in dezelfde betrekking tot de Kroon, als van oudsher tot de
Landsheer. De zelfstandigheid van elk Hertogdom, of Graafschap, of Heerlijkheid werd
geëerbiedigd; het eigen bestaan ook van steden en Gemeenten, met privilegiën en rechten. De
betrekking tot de Vorst was, naar gelang van de geschiedenis en ontwikkeling van elk
landschap, zeer verschillend. Hollands Graaf, elders Hertog of Koning, bleef Graaf, aan de
landswet gehouden, en ontving, om die vermeerdering van macht, althans niet van
rechtenwege, ander of meerder gezag.
56. De Landsheren thans, door uitgestrekte heerschappij over andere Gewesten en Rijken,
zooveel machtiger nog, hielden de weerspannigheid van de onderdanen met veerkracht in
bedwang. De Stedelingen, de Adel boven het hoofd gewassen, werden, ook in het Zuidelijk
Nederland, beteugeld en getuchtigd; de rust, met uitzondering van enige jaren
regeringloosheid en geweld, meer dan in het vorige tijdperk, bewaard of spoedig hersteld.
De opstand telkens aan banden gelegd, behalve tijdens Maria van Bourgondië en de moeilijke
voogdij van Maximiliaan. Onder Oostenrijk waren de steden doorgaans gedwee.
Om de Adel te verzwakken, heeft vooral ook de veranderde wijs van oorlogvoeren
medegewerkt. a. Vuurwapenen, reeds in de 14de eeuw, waardoor de sloten van de Edelen een
minder veilige wijkplaats werden, en het voordeel van persoonlijke dapperheid en betere
wapenrusting grotendeels verviel; b. Stedelijke Schutterijen in de 13de eeuw, eerst met de
boog, daarna niet het vuurroer zich oefenende in haar Doelen, en die weldra Edelen en
Ridders, in bekwaamheid en moed en ook in fierheid, op zijde hebben gestreefd; c. Staande
krijgsmacht onder het Beierse Huis.
57. Meer dan ooit werden de Nederlanden, door de aanzienlijkheid van de Regenten, in de
algemeen aangelegenheden van de Christenheid gewikkeld. Ook toen Bourgondië en
Oostenrijk half Europa en een deel van de nieuwe wereld aan de bezittingen van de Dynastie
laadden gehecht, bleven de Nederlanden, om rijkdom en ligging, de steun en kern hunner
macht. Door de onuitputtelijke hulpbronnen dezer Gewesten, werden de Vorsten in de
mogelijkheid gesteld, eerst met Engeland en daarna door eigen kracht, Frankrijk te
bedwingen.