HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

Gods genade en om de voldoening van ons Heiland, gepredestineerd te zijn om zalig te wezen
en dit geloof te hebben door de genade Gods”. 15. Luthersen, Papisten, Doopsgezinden,
zouden zich eer tot de Gereformeerde Kerk begeven, zo de opinie van de Remonstranten vrij
was; velen worden teruggestoten door de zeer precieze opinie van Gomarus. Evenwel, liever
dan dat de landen in zwarigheden of onenigheden voor de Predestinatie kwamen, zou hij de
opinie van de contraremonstranten alleen hebben laten leren, mits dat altijd alle
consciëntiedwang zou worden geweerd. — In de vergadering van Holland ras de invloed van
Oldenbarnevelt beslissend, in andere gewesten niet gering. De Prinsesweduwe (Louise de
Coligny) en haar zoon Frederik Hendrik toonden zich remonstrantsgezind. De Advocaat had
bij het Franse Hof steun. Onder zijn medestanders Hugo de Groot (geb. te Delft 1583, — †
1645), Pensionaris van Rotterdam, die met jeugdige ijver de Soevereiniteit van de Staten
voorgestaan heeft; door omvang en veelzijdigheid van wetenschap, ook om zijn liegt run
oorlog en vrede, overal vermaard; zwak van karakter, meer als geleerde uitstekend dan als
staatsman of diplomaat.
245. Maurits, lange tijd, te lang wellicht lijdelijk, werd eindelijk, door de drang van de
omstandigheden, op raad en bede van Willem-Lodewijk, overgehaald om, als Stadhouder, ter
bescherming van Kerk en van gewetensvrijheid, Oldenbarnevelt te weerstaan. En het ontbrak
hem niet aan krachtige steun. De meeste Gewesten keurden het gedrag van Holland af. In
Holland zelf was de overgrote meerderheid van de burgerijen niet slechts, maar ook een deel
van de Regenten, van oordeel dat aan de niets meer ontziende overmacht van de
Barneveltsgezinden paal en perk moest worden gesteld. Zo werd het land in twee grote
partijen van een gescheurd, onder aanvoering van Maurits en van Oldenbarnevelt.
Met oorlogsverrichtingen meer dan met theologische nasporingen bekend, en helaas! niet
uitmuntend door nauwgezette Godsvrucht, was Maurits echter niet onkundig van de betekenis
en strekking van de geschillen, waarmee de rust van de Staat gemoeid was. Hij hield zich
onzijdig, al verborg hij zijn sympathie niet, en vermaande tot bevrediging en eendracht. Later
koos hij partij, uit trouw aan zijn eed en uit, gevoel van billijkheid en recht. Vooral ook op
aansporing van Willem-Lodewijk. Friesland en Groningen bleven, onder deze Stadhouder,
zeer contra-remonstrants; moedig en bedachtzaam, was hij ook in Holland, door zijn
gestadige en schrandere raadgeving aan Maurits, zeer nuttig". „Niemand,” schreef hij in
Maart 1610, „kan billijkerwijs afkeuren dat Uwe Exc. tussentrede en naar wettige middelen
omzie, om de Staat in eendrachtig te houden en de Gereformeerde Godsdienst, het bloed en
het hart van de Republiek, niet te laten verdrukken. Dit raakt de eer en de veiligheid van de
Staat. Door tweedracht zal men een prooi des vijands worden, en op u zal het verwijt rusten,
van, uit angstvalligheid en lauwheid, de toorn Gods op uzelf en op het Land te hebben
gehaald.” — Zo werd Maurits, schoorvoetend en weifelend, het hoofd van de contraremonstranten,
de vertegenwoordiger van de Generaliteit tegen Holland, de leider van de
minderheid van de Hollandse Staten; om hem schaarden zich alle vijanden van de advocaat
97.
248a. De vrede met het buitenland werd minder dan men in het begin van het Bestand
tegemoet zag gestoord. Met de dood van Hendrik IV gingen zijn ontwerpen ter beteugeling
van Oostenrijk en Spanje te niet. In Frankrijk en in Engeland was dikwijls de Regering
bijkans Spaansgezind. Alzo had het Rooms-katholicisme in Duitsland vrij spel.
Het Bestand was, naar het oogmerk van Hendrik 1V en vermoedelijk in de schatting ook van
Oldenbarnevelt, verademing, waarmee ernstiger worsteling voorbereid werd. Schier
gelijktijdig met de tekening (9 April 1609) ontstond, door het overlijden van de Hertog van
Gulik, de vrees dat Oostenrijk, het erfrecht van de Protestantse Keurvorst van Brandenburg,
met bezitneming van het erfgoed en vestiging aan de Neerrijn, zou betwisten. Dit scheen, om