HANDBOEK DER GESCHIEDENIS VAN HET VADERLAND Door ...

TWEEDE AFDELING. 1584-1625.
MAURITS.
196. Onder MAURITS is niet enkel het Volksbestaan en de onafhankelijkheid van het
Verenigd Nederland maar ook de Republikeinse staatsvorm gevestigd. Vooral sedert het
begin van openlijke oorlog, had het denkbeeld veld gewonnen dat het landsheerlijk gezag
oorspronkelijk vrije gift van de Staten was geweest. Thans, nu men de Landsheer had
afgezworen en de uitoefening van de Soevereiniteit door geen Vorst aanvaard en weldra ook
aan geen Vorst meer aangeboden werd, verkreeg de Staatsstadhouderlijke Regering van
lieverlede haar beslag. De meeste Collegiën en ambten bleven bestaan, maar werden met de
veranderende Staatsvorm feitelijk in overeenstemming gebracht; zodat ook de Stadhouder, in
plaats van aan de Staten te gebieden, bijkans hun dienaar en ambtenaar werd.
197. De Unie van Utrecht had, ter doeltreffende verdediging een zeer nauwe band gewild.
Immers ook na het wegvallen van het Vorstelijk gezag, werd in gemeenschappelijke
aangelegenheden eenheid van bestuur en wetgeving vereist. Bij genoegzame macht en invloed
van de Stadhouder (doorgaans over meer dan één Provinde gesteld), van de Raad van State,
en van de Staten-Generaal, kon er, ondanks het uiteenlopende van denkwijs en belang,
geregelde en eendrachtige samenwerking zijn. Maar eendracht van dien aard was niet welkom
aan allen; hierdoor werd gelijkheid bevorderd, aanstotelijk voor de meest vermogende
Gewesten; inzonderheid voor het machtige Holland, hetwelk, met inperking van het
bondgenootschappelijk gezag, zijn eigen weg wenste te gaan; verzekerd daarop, uit noodzaak,
te zullen worden gevolgd. Deze Provinde vooral streefde gestadig naar gewestelijke
Soevereiniteit.
Hollands voorspoed en macht (§ 101): Holland alleen had, sedert de Pacificatie
van Gent, in 9 jaren, behalve eigen binnenkosten, tot de oorlog bijgedragen boven de f
3,500,000, — In 1587 berichtte men aan koningin Elizabeth: ‘Holland en Zeeland alleen
vermogen te leveren meer schepen en bootsgezellen dan geheel Engeland; en zijn nooit zo rijk
geweest als nu, uit reden dat de koopmanschap, die gemeen is geweest aan alle Landen aan de
zee palende, is nu gevallen op deze twee alleen'.
In 1583 kon men in 14 dagen 100 schepen ten oorloge uitreden, (de Vice-admiraal van
Holland verzekerde dat hij 30,000 bootsgezellen in 14 dagen kon opbrengen; 10) voorts in
Friesland, Holland en Zeeland omtrent 2700 grote schepen; zonder de ontelbare menigte
buizen en dergelijke zeevaartuigen, en de vele duizenden schepen op rivieren en meren. Meer
dan 1000 grote en kleine zeeschepen werden jaarlijks gebouwd. — “Holland heeft 30 vaste
steden en 400 dorpen, vol van volk, zich generende met zeevaart, visserij, koopmanschap,
zoutzieden, met maken van schepen, dijken, netten, kabels, allerlei nooddruft tot zeevaart en
visserij; boven de landbouw en het slaan van turven. — Geen vierde van de inwoners van
Holland kan door zijn eigen koren gevoed worden; nochtans is het zo vol van allerhande
nooddruft en koopprijs dat het aan alle andere landen van zijn overvloed mag mededelen".
Holland (onder Willem 1, steunpunt van de weerstand) vergat niet dat de oorlog tegen
Spanje zich van daar uit naar de overige Gewesten uitgebreid had; men zou somwijlen
Gelderland, Overijssel en de andere bijna als geconquesteerde Provinciën van Holland hebben
beschouwd ".
198. De afgevaardigden van de steden hadden in de bijeenkomsten van de Staten de
boventoon; natuurlijk, daar de Geestelijkheid geen zitting en de Adel, in de meeste Gewesten,