turk-mitoloji-ansiklopedisi-deniz-karakurt

S a y f a | 14Han’dır. Burada ne Puura Han ne de Buğra Han tercih edilmemiştir. Çünkü ilkitelaffuza dayalı ikincisi ise anlama dayalı bir yazımdır. Tanrı adları içerisinde önemliolanlar, bir sözlüğün elverdiği ölçüde ayrıntılı bir biçimde incelenmiş fakat ikinci veüçüncü derecedeki tanrılara dair yeterince ayrıntı zaten halk kültüründe mevcutolmadığı ve buna ihtiyaç duyulmadığı için sadece kısa tanımlamalara yetinilmekzorunda kalınmıştır. Ayrıca fazla önemi bulunmayan bazı adların da kaynaklarda yeralmadığı göz önüne alınırsa, listenin daha titiz derleme çalışmalarıyla çok daha fazlagenişleyebileceği kesindir. Fakat şu an için mevcut liste yeterli görünmektedir. Tanrıadlarıyla bağlantılı olarak ele alınması gereken çok önemli bir hususa değinmekzorunludur. Türk inanç sisteminde Batı Çoktanrıcılığında olduğu gibi bir Tanrılartopluluğu mevcut değildir ve Tanrı olarak vasıflandırılan (biri hâriç) tüm varlıklaraslında koruyucu ruhlardır ve bunların diğerlerine göre daha üst seviyelere çıkmışolmaları temel belirleyici özelliktir. Bunun aslında Tek istisnası Kayra Han olup soyutve mutlak bir yaratıcı olarak düşünülür. Eski Türk kültüründe Melek kavramı yokturancak bu kavram yer almış olsaydı, Kayra Han haricindeki tüm Tanrıları/Ruhlarımelek olarak adlandırmak hiç de yanlış olmazdı. Çünkü Türk söylencelerindeki Tanrıkavramını Yunan veya Roma mitolojilerindeki biçimiyle anlamak çok yanlış sonuçlardoğuracaktır. Daha ötede ise aslında Kayra Han da Tanrı (Kuday, Oğan) olarakadlandırılan kapsayıcı ve yaratıcı varlığın yansımasıdır. Bu bağlamda İslam öncesiTürk inanç sisteminin en üstteki tek Yaratıcıya doğru ilerleyen fakat tanrılaşmışkoruyucu ruhları da kapsayan karmaşık bir yapıda olduğunu söylemek doğruolacaktır. Budizm (Lamaizm mezhebi), Maniheizm, Hristiyanlık ve İslâmiyetin etkileri,yöresel algı farklılıkları ve hattâ Batılı bilim adamlarının bazen doğru bazen de yanlışyaklaşımları sonucu bu konu içinden çıkılmaz bir hal almıştır.2. ATA-ANA’LAR: Genellikle soyundan gelindiğine inanılan bir varlığı veya yine soyadayalı yaratıcı doğa unsurlarını niteler. Bunlar da belirli bir kişiliğe sahiptirler veya bircanlının biçimindedirler. Tanrısal özelliklere sâhip oldukları için Tanrı sınıflandırılmasıiçerisinde de değerlendirilebilirler. Burada değinilmesi gereken en önemli husus,benzer isimlerdeki eş sözcüklerin tanımlayıcı veya niteleyici olup olmadığıdır. Buayrıma dikkat edilmediği için çoğu zaman çeşitli karışıklıklar ortaya çıkmaktadır.Örneğin Ak Ana, Ak Ata ve Ak Han farklı kişilerdir. Ancak Ak Ata isminde Ata yerineHan kullanıldığında kişiler ve özellikleri birbirine karışmakta ve aynı kişiyedönüşmekte ya da öyle sanılmaktadır. Bir başka örnek verilecek olursa Ay Ata birtanrıdır. Ay Han ise Oğuz Han’ın oğlu olan bir kişidir. Diğer önemli bir husus da bukitapta Tanrı sınıflandırmasında ele aldığımız isimlerin sonunda Han veya Hanımünvanı yer almakla birlikte Ana veya Ata tanımlamasının aslında onlar içinde geçerliolduğudur. Meselâ Umay Hanım için Umay Ana ifadesi çoğunlukla kullanılır.3. İYELER: Koruyucu ruhlardır. Çoğu zaman kişilik özellikleri net olarak ortaya koyulmaz,çünkü sayıları çok fazladır. Pek çok doğa unsurunun koruyucu ruhu vardır.D e n i z K A R A K U R TTÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ