turk-mitoloji-ansiklopedisi-deniz-karakurt

S a y f a | 22Abası[Azəricə: Abası]Abası (Abahı, Abazı; Yakutça: Aбаасы/Aбааһы) – Yakut mitolojisinde, kötülüklerisimgelediklerine inanılan ve korunmak için kendilerine kurbanlar sunulan, kötü ruhlara verilenad.ÖzellikleriAbası; Orta ve Batı Türklerinde Albastı, Alkarısı; Osmanlı metinlerinde Albız; Uryanhay-TubaTürklerinde Albıs; AltayTürklerinde Almış ismini alan karakteristik bir Türk motifi olarakkarşımıza çıkar. Karşıtı Ayıhı'dır.Yeraltında yaşadıklarına inanılır. İnsanlara zarar verirler. Tek ayaklı (veya ayaksız), tek gözlü vekel olarak betimlenirler. 1 Dişleri demirdendir. 2 Zararlı ve iğrenç görünümlü hangi canlı varsabunların eseridir. İnsanları yoldan çıkartırlar, bazı kimseleri delirtirler. Leş yerler. İnsan ruhunukaçırabilirler. Arka arkaya sıra halinde yürürler 3 ve yeryüzünde görünmez olurlar. Kara ruhlar,insanoğlunu genelde yalnızken veya korumasız, çaresiz, sayrı (hasta) oldukları ve sıkıntılıdönemlerde yakalarlar. Görünmezdirler, onları ancak şamanlar görebilirler. Abasıların verdiğirahatsızlık sonucu hastalanmaya Tolaysı denir (Tolaysımak fiili ile de ifâde olunur).Türk Halk kültüründe bostanlara dikilen korkuluklara da Abakı adı verilir 4 ve korkutucu olmasıîtibariyle bu sözcükle doğrudan bağlantılıdır ve aslında daha önceki dönemlerde kötü ruhlardankorunmak için evlere ve bahçelere dikilen heykellerin, ongunların (totemlerin) veya simgeseldireklerin dönüşmesiyle ortaya çıkmışlardır. Yeryüzünden yeraltına gelenleri de kendilerigöremezler. Çak ve Çor olarak ikiye ayrılır.Buk'lar[Azəricə: Buxlar]Buk, Altay ve Moğol mitolojisinde ve halk inancında kötü ruh demektir. Abası'lar ile eşdeğerolarak anılırlar. Bug veya Puh olarak da bilinir. Moğolca da Bukh şeklinde de söylenir. Kötü birinsanın kötü ruhu kastedildiği gibi doğadaki kötücül varlıklar için de kullanılır. Karşıtı Bur (iyiruh)dur. Sözcük anlamı aynı zamanda afet, felaket, hastalık demektir. Bu kavramların neredeysetamamının kötü ruhlarla ilişkili olarak bir bağlantısı bulunur. İnsanların ayağına takılan prangaya(ceza zinciri) Türkçede Bukağı (Bukak) denir. Olasılıkla insanların ayağının zincirlenmesi, onakötü bir ruh bağlanması veya musallat olmasıyla eşdeğer görülmüştür. Eski Moğolca veTunguzca Buk, endişe, kaygı gibi anlamlar taşır. Moğolcada Bukınıd/Buhında kelimeleri üzülmek,korkmak gibi manaları belirtir. Puhu (baykuş) sözcüğü ile de alâkalı olma ihtimali vardır. ÇünküBaykuş, olumsuz anlamlar yüklenen ve gece ortaya çıkan bir hayvandır.Etimoloji(Ab/Ap/Av) kökünden türemiştir. Aparmak (kaçırmak, alıp götürmek) anlamını içerir. Türkçe’deApazlamak sözcüğü avuçlamak anlamına geldiği gibi rüzgârla gitmek de demektir. Abı sözcüğüde can, ruh gibi kavramları ifâde eder. Yine köken olarak Av kelimesi ile de bağlantılıdır.D e n i z K A R A K U R TTÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ