turk-mitoloji-ansiklopedisi-deniz-karakurt

S a y f a | 865Yol İyesi[Azəricə: Yol İyesi]Yol İyesi – Türk, Tatar ve Altay halk inancında Yol Ruhu. Yul İyesi veya Yolak İyesi de denir.Moğollar Col Ezen veya Zol Ezen derler. Yolların koruyucu ruhudur.ÖzellikleriHer yol için farklı bir İye vardır. Yol aynı zamanda yasa ve düzeni, mutluluk ve huzuru temsileder. 1 Talih ve doğruluk gibi kavramları içerisinde barındırır. Yol doğru bilineni yapmakdemektir. Yol İyesi, kötü niyetli insanları her gün yürüdükleri yoldan şaşırtabilirmiş. Hiçbeklenmedik bir anda bu tür insanlar bildik bir yoldan giderken kendilerini karanlık orman içindebulurlarmış. Bazen de kar fırtınasında insanlar evleri etrafında dolanıp dururlar, eve girecek yolubulamadan donup ölebilirlermiş. Sabah olunca köylüler yolunu şaşırmış ve donmuş insanı evinetrafında bulurlarmış. Çerçi sözcüğü köy köy gezen seyyar satıcı demektir ve masallarda yollardahep onlara rastlanır. Çerçi/Carçı Moğollarda da aynı anlama gelir. Eskiden eşek veya katırlarlagezen çerçilere 1980’li yılların sonrasında dâhi rastlamak mümkündü, bir kısmı ise küçükkamyonetlerle bu işi yapmaktaydılar. Yolların diğer vazgeçilmezleri ise Haydutlar (Uğrular) veÇingenelerdir. Yolak İyesi ise patikanın koruyucu ruhudur. Geçitlerin de İyeleri vardır, meselâYakutlarda Attuk İçi, geçitleri ve aşakları koruyan ruhları ifâde etmekte kullanılan bir kavramdır.Yollar Türk kültüründe yönler ile bağlantılıdır ve kalelerde ve şehirlerde çıkış kapıları da yönlerlebelirtilir, bu kapılardan yollar belirtilen yönlere doğru gider. Başlıca yönler değişik şîve velehçelerde şöyle adlandırılır:1. DOĞU (Doğı): Çığış, Şığıs. Künçığış, Könsığış. Gündoğusu.2. BATI (Batu): Batıs, Bayış. Künbatıs, Könbayış. Günbatısı.3. KUZEY (Kuzay): Tündük, Tönyek, Güntündük. Tüney.4. GÜNEY (Küney): Tüştük, Könyek, Güntüştük. Tüşey.Moğollarda Zol Zayağçı (Yol Yaratan) 2 yâni kaderi tayin eden şeklinde tanımlanan bir ongunvardır ve Zar Zargaçı (Yar Yargıcı) 3 yâni adâlet sağlayan ile bir ikli teşkil ederler. Moğolca zol,talih demektir. Yol Yayağçı 19 yolun birleştiği yerde yaşar. Yar, yarım anlamında olabilir çünkütek kolludur. Örneğin, bu anlayış ve yaklaşım Pir Sultan Abdal’da en keskin biçimde aşağıdakişekilde ifadesini bulmaktadır:Kadılar müftüler fetva yazarsaİşte kement işte boynum asarsaİşte hançer işte başım keserseDönen dönsün ben dönmezem yolumdan[ 1 ]L. Potapov'un izlenimlerine göre, "Ala Atlı Yol İyesi" denilen şaman hakkındaki inanç. 20. yüzyılınbaşlarına kadar Teleğütlerde "Yer Yol Payana" adındaki bir ruhta korunmuştur. 1D e n i z K A R A K U R TTÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ